Historia
Kościół św. Leonarda w Lipnicy wybudowany został pod koniec XV wieku, mimo iż niepotwierdzona, miejscowa tradycja przypisuje mu za datę powstania rok 1141. Taką datę można odczytać na dębowym słupie wewnątrz kościoła, który miał być przedstawieniem słowiańskiego bożka z pogańskiej świątyni znajdującej się w Lipnicy przed nadejściem chrześcijaństwa. Najpewniej jednak słup wykorzystywano jako pionową część krzyża, pochodzącego prawdopodobnie z pierwszego kościoła jaki wzniesiono Lipnicy w XII/XIII wieku. Ówcześnie nie stosowano bowiem ołtarzy, a w świątyniach stawiano jedynie krzyże.
W XVI wieku pierwotne polichromie patronowe uzupełniono motywami ornamentalnymi, a w XVII wieku zaskrzynienia pokryto motywami kasetonów. W 1710 – 1711 roku przebudowano na barokową wieżyczkę na kalenicy. W pierwszej połowie XIX wieku utworzono nowy portal zachodni. Kolejne prace remontowe prowadzono w 1910 roku i następnie w latach 1956 – 1957, 1965.
Kościół był wielokrotnie remontowany, jednak szczęśliwie nie przeszedł nigdy poważniejszych zniszczeń. Po raz ostatni uszkodzony został przez powódź w 1997 roku. Woda podmyła wówczas fundamenty, dostała się do wnętrza i zniszczyła kryptę. Świątynię uratowali mieszkańcy wsi, przywiązując ją linami do potężnych drzew. Po ustąpieniu powodzi szybko przystąpiono do gruntownych prac remontowych.
Architektura
Kościół zbudowany został w stylistyce późnogotyckiej, jako orientowana, bezwieżowa budowla o konstrukcji zrębowej, składająca się z nawy na planie kwadratu i węższego prezbiterium o trójbocznym zamknięciu na wschodzie. Pokryty gontem dach nad obiema częściami kościoła utworzono wspólny, o jednej kalenicy, w konstrukcji storczykowej o rozpiętości więzarów krokwiowych szerokości prezbiterium.
Zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną okna kościoła utworzono tylko po stronie południowej, zaś drzwi wejściowe od południa i zachodu. Okna zwieńczono delikatnymi nacięciami w ośle grzbiety, fazowane portale zamknięto w ośli grzbiet z łukiem trójlistnym. Od zewnątrz całą budowlę otoczono podcieniami wspartymi na słupach z mieczami.
Wewnątrz nawę i prezbiterium połączono prostokątnym otworem z fazowaną belką. Sfazowano także umieszczone w nawie zaskrzynienia, czyli przedłużenia górnych bali bocznych ścian prezbiterium na całą długość nawy, dzięki czemu obie części kościoła mogły być przykryte wspólnym dachem. Przedłużenie bocznych ścian prezbiterium dawało także oparcie dla więźby nad nawą, a nad jej bocznymi ścianami odpowiedni spadek, umożliwiający przykrycie tych szerszych części przedłużonymi połaciami dachu głównego.
Stan obecny
Kościół zachował się do dziś w stanie prawie niezmienionym od momentu powstania, dzięki czemu należy do najcenniejszych zabytków drewnianych na terenie Polski. Na potwierdzenie tego w 2003 roku został wpisany, wraz z innymi drewnianymi kościołami południowej Małopolski i Podkarpacia, na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W trakcie remontów z 1710 i 1956 roku wymienione zostały niektóre belki zrębu, podmurówka, podcienia, portal zachodni, południowe okna w nawie, lisice, część desek stropu, sygnaturka na dachu oraz górna belka tęczy wraz ze wspornikami. W surowym wnętrzu wrażenie robią polichromie ornamentalne i figuralne szczelnie pokrywające ściany i powały. Najstarsza dekoracja stropów w prezbiterium pochodzi z końca XV wieku, a w nawie z XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce południowej, Wrocław 1984.
Cisowski B., Duda M., Szlak architektury drewnianej. Małopolska, Kraków 2005.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.