Historia
Wieś Lipica (Lindenau) założona została w 1379 roku przez rycerza Dietricha Skomanda. Z budową murowanego kościoła zwlekano do pierwszej połowy XV wieku, kiedy to wzniesiono korpus oraz dolną część wieży. Przypuszczalnie budowę przerwała wojna polsko – krzyżacka, gdyż w 1437 roku wieś odnotowano jako wyludnioną. Dopiero w latach 1477 – 1489 odnowiono lokację, co pozwoliło na przełomie XV i XVI wieku wznieść górną część wieży. Ukończony kościół pełnił funkcję parafialną. Od czasu reformacji należał do protestantów, ale uniknął znaczniejszych przekształceń. Dopiero w 1875 roku dobudowana została kruchta. Ostatni większy remont zabytku przeprowadzono w 1965 roku.
Architektura
Kościół zbudowany został z kamienia polnego do wysokości gzymsu kapnikowego, a więc do poziomu około 3 metrów wysokości. Wyższe partie wzniesiono z cegły układanej w wiązaniu gotyckim. Świątynia uzyskała formę salową na planie prostokąta, bez wydzielonego prezbiterium, z czworoboczną wieżą po stronie zachodniej i z zakrystią usytuowaną po wschodniej stronie ściany północnej (pierwotnie planowaną jako dwukondygnacyjną, ale nie ukończoną w tej formie). Całość tworzyła typowy, najczęściej spotykany układ na pruskich terenach władztwa zakonu krzyżackiego.
Korpus kościoła opięty został uskokowymi przyporami, w narożnikach umieszczonymi pod skosem. W ścianie południowej przebito trzy ostrołucznie zamknięte okna o uskokowych ościeżach. Ściana północna przypuszczalnie pierwotnie nie miała okien, natomiast w ścianie wschodniej utworzono jedno, centralnie położone na osi. Podział horyzontalny elewacji korpusu utworzyły tynkowane fryzy obramione gzymsami, utworzone nie tylko pod okapem dachu, ale również pod oknami. Podobnie ozdobiono zakrystię, której ściany dodatkowo przedzielono ostrołucznie zamkniętymi wnękami. Wejście do wnętrza nawy umieszczono od południa i zachodu.
Tradycyjnie najbardziej okazałym elementem kościoła wyróżniono część prezbiterialną, wschodnią, gdzie osadzono siedmioosiowy, schodkowy szczyt. Jego przestrzeń podzieliły lizeny oraz ciągłe, ostrołucznie zamknięte blendy rozłożone w układzie piramidalnym. Lizeny przedłużono do formy sterczyn, dodatkowe, sterczyny umieszczono też nad archiwoltami blend. Podziały poziome zapewniły krótkie odcinki tynkowanego fryzu wieńczące każdy stopień oraz fryz pociągnięty przez całą długość elewacji między szczytem a ścianą wschodnią.
Elewacje zewnętrzne wieży udekorowano regularnym rytmem wysokich, ostrołucznie zamkniętych blend. Od południa, zachodu i północy umieszczono je na dwóch poziomach, po cztery w każdym rzędzie, przy czym kondygnacje rozdzielono czterowarstwowym fryzem z ukośnie ułożonych cegieł (nie obejmującym narożników wieży), a górne rzędy blend w archiwoltach ozdobiono naprzemiennie czarnymi i czerwonymi cegłami. Na najwyższym piętrze przeznaczonym na dzwony, utworzono z każdej strony po dwa ostrołuczne przeźrocza. Szczyty wieży oddzielono fryzem tynkowanym, natomiast przyziemie z portalem wejściowym fryzem będącym przedłużeniem fryzu nawy.
Stan obecny
Kościół św. Piotra i Pawła w większości zachował średniowieczną formę. Nowożytny jest przedsionek, gruntownie odnowione zostały też szczyty wieży, nie ma więc pewności w jakim stopniu odpowiadają pierwotnemu wyglądowi. Zabytek wyróżnia się fryzem podokiennym, małą ale bogato dekorowaną zakrystią ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym oraz ogólnie elegancką i dobrze skomponowaną bryłą.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Natangen, red. A.Boetticher, Königsberg 1892.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.