Historia
Lipiany w okresie IX-XII wieku były grodem pomorskiego plemienia Pyrzyczan, przy którym powstała osada targowa wzmiankowane w 1249 roku. Jako część dóbr kapituły kamieńskiej, w 1276 roku zostały sprzedane margrabiom brandenburskim i włączone do Nowej Marchii. W trakcie jej kolonizacji, przed 1302 rokiem otrzymały prawa miejskie. Mimo położenia poza głównymi ośrodkami handlowymi i centrami politycznymi, musiały rozwijać się gospodarczo, skoro kamienno-ceglane mury zaczęto wznosić na początku XIV wieku. Wybitnie obronne walory terenowe miasta spowodowały, iż nie było konieczności dodatkowego wzmacniania murów wałami lub fosą. Na przełomie XV i XVI wieku podwyższono jedynie obie bramy miejskie, a w pierścień murów wprowadzono baszty cylindryczne. W takim stanie obwarowania przetrwały do XVII wieku, powoli tracąc dawne znaczenie obronne. W XIX wieku wiele baszt wykuszowych było już zaadoptowanych na cele gospodarcze i mieszkalne, a część została poddana rozbiórce.
Architektura
Teren na którym znajduje się miasto otoczony jest od północy i wschodu jeziorem Wądół, które wąskim przesmykiem połączone jest z jeziorem Kościelnym opływającym miasto od południa. Ten zbiornik łączy się bagiennym terenem z jeziorem położonym w odległości 1 km na zachód od miasta. Dzięki tej konfiguracji jedynie strona zachodnia była narażona na ataki.
Mury obronne miały długość 1570 metrów i wzniesione były z kamiennego gruzu spajanego zaprawą i licowanego otoczakami układanymi w regularnych warstwach. Warstwy wyrównywano kamiennymi okrzeskami. Ciężko stwierdzić, czy jak wskazują na to zachowane fragmenty, obwarowania były na całym obwodzie nadbudowywane cegłami. Brak także danych co do ich zwieńczenia w średniowieczu. Na XVII-wiecznej weducie nie widać by były blankowane.
Mury wzmocnione były prostokątnymi basztami wykuszowymi, otwartymi od strony miasta i rozstawionymi na całym obwodzie w odległości od 28 do 40 metrów. Na podstawie najlepiej zachowanej stwierdzić można, iż do wysokości 4 metrów były wzniesione z kamienia, powyżej zaś z cegły w układzie wendyjskim. W poziomie trzeciej kondygnacji posiadały otwory strzelcze z których dwa umieszczono w ścianie czołowej, a po jednym w ścianach bocznych. Komunikacja pionowa rozwiązana była za pomocą murowanej klatki schodowej umieszczonej w bocznej ścianie. W XV/XVI wieku pojawiły się również baszty cylindryczne, nie jest jednak znana ich ilość. Na weducie Meriana z XVII wieku można zlokalizować jedną w południowej części murów. Posiadała ona krenelaż i stożkowaty hełm.
Do miasta prowadziły dwie bramy: usytuowana od zachodu brama Pyrzycka i brama Myśliborska po wschodniej stronie obwarowań. Brama Pyrzycka pierwotnie była zapewne zwieńczona krenelażem. Jej dzisiejsza forma w postaci ośmiobocznej wieżyczki jest wynikiem rozbudowy z końca XV wieku. Elewacja zewnętrzna, pozbawiona dekoracji, posiada jedynie dwie skarpy z prowadnicami na bronę. Bronę podnoszono łańcuchami połączonymi z zestawem wielokrążków sprzężonych za pomocą lin z drewnianym wałem obracanym ręcznie dyblami. Od strony wewnętrznej brama zdobiona jest czterema uciętymi lizenami, ponad którymi znajduje się ostrołuczne okno. Ucięcie lizen i zmiana wątku muru z wendyjskiego na polski sugerują dwufazowość budowy bramy. Brama Myśliborska została założona na planie kwadratu o wymiarach 9×9 m. Jej dolną część wypełnia przejazd zabezpieczany pierwotnie broną. Górna część to szczyty będące efektem późniejszej XV/XVI-wiecznej nadbudowy.
Stan obecny
Do dzisiaj przetrwały odcinki muru z basztami wykuszowymi po stronie północnej oraz dwie gotyckie bramy: Myśliborska i Pyrzycka.
pokaż bramę Myśliborską na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lukas E., Średniowieczne mury miejskie na Pomorzu Zachodnim, Poznań 1975.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.