Historia
Budowę murowanych obwarowań w Lidzbarku Warmińskim (niem. Heilsberg) rozpoczęto po lokowaniu miasta na prawie chełmińskim w roku 1308. Po raz pierwszy odnotowane zostały one w źródłach pisanych w 1357 roku, choć prace budowlane zakończono dopiero pod koniec XV wieku, wraz z modernizacją związaną z upowszechnianiem się broni palnej. Na kilka lat przed wybuchem wojny trzynastoletniej Lidzbark stał się miejscem rozruchów antykrzyżackich. W 1454 roku przystąpił do Związku Pruskiego, a po zakończeniu wojny polsko – krzyżackiej na mocy drugiego pokoju toruńskiego, wraz z całą Warmią wszedł w skład państwa polskiego. W 1520 roku oblegany był przez wojska krzyżackie ostatniego wielkiego mistrza, lecz duże zniszczenia przyniosły dopiero wojny szwedzkie w XVII wieku oraz wojna północna w pierwszej połowie XVIII stulecia, kiedy to średniowieczne obwarowania zaczynały tracić na znaczeniu. Większość fortyfikacji została rozebrana w XIX wieku.
Architektura
Podczas budowy obwarowań wykorzystano położenie miasta na niewysokim wzgórzu oraz naturalne granice, jak przepływającą dużym łukiem rzekę Łynę. Obwód murów obronnych miał kształt nieregularny, dostosowany do formy wzniesienia i zakola Łyny, która chroniła miasto od południa, częściowo od zachodu i wraz z zamkiem biskupim od wschodu. Dzięki ciasnemu łukowi rzeki zewnętrzne obwarowania ograniczały się jedynie do strony północnej, gdzie przekopano fosę i usypano ziemny wał. Łączna długość muru obronnego wynosiła około 1000 metrów.
Wysokość kurtyn pierwotnie sięgała 5 metrów, a po rozbudowie w XV wieku dochodziła do 7 metrów. Wtedy też korona muru zwieńczona została prostym przedpiersiem z otworami strzeleckimi przystosowanymi do ręcznej broni palnej. Północna strona obwodu, a więc najbardziej zagrożona atakiem ze względu na brak naturalnych barier, wzmocniona została basztami wykuszowymi, otwartymi od strony miasta. Były one wysunięte przed sąsiednie kurtyny i początkowo prawdopodobnie równe z nimi wysokością. Pojedyncze baszty znajdować się również mogły w newralgicznych ze względów obronnych narożnikach południowej części pierścienia obwarowań.
Lidzbark posiadał trzy bramy miejskie: Młyńską łączącą przedzamcze północne zamku z miastem, Wysoką od północnego – zachodu i Kościelną (zwaną też Dobromiejską) od południowego – zachodu. Ponadto istniała jeszcze furta zwana Zamkową oraz furta usytuowana za kościołem parafialnym św. Piotra i Pawła. W XV wieku bramę Wysoką jako jedyną na terenie miasta poprzedzono przedbramiem, mocno wysuniętym w stronę fosy, gdzie przejazd flankowany był dwoma obłymi basztami zespolonymi ze środkową budowlą bramną.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwała część kurtyny północnej obwarowań miejskich z basztą wykuszową oraz efektowne przedbramie bramy Wysokiej w północno – zachodniej części starego miasta.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Czubiel L., Domagała T., Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur, Olsztyn 1969.
Wółkowski W., Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim, Olsztyn 2016.