Historia
Najstarsza wzmianka o wsi Lichnowy (Groß Lichtenau) odnotowana została w w źródłach pisanych w 1254 roku. Pierwszy kościół zbudowany w niej został przed 1321 rokiem, kiedy to zakon krzyżacki ponownie lokował osadę, hojnie uposażając także miejscową parafię sześcioma wolnymi włókami ziemi. Wskazywałoby to na duże znacznie a przede wszystkim bogactwo wsi w porównaniu z innymi okolicznymi osadami.
Gotycki, okazały kościół farny pod wezwaniem św. Urszuli zbudowano około połowy lub trzeciej ćwierci XIV wieku. Prace zapewne prowadzono sprawnie i szybko, bez zauważalnych przerw w budowie, gdyż nie zastosowano łączeń konstrukcyjnych i konsekwentne stosowano jeden format cegieł we wszystkich elementach kościoła. Być może wzorowano się na farze w Prabutach, a przez nią na katedrze w Kwidzynie.
Co najmniej od 1604 roku w lichnowskiej parafii zaczęto przeprowadzać wizytacje połączone z inwentaryzacją kościoła, przy którym nie odnotowano wówczas jeszcze żadnych większych zmian strukturalnych. W latach 1875 – 1876 przeprowadzono prace remontowe pod kierunkiem mistrza Stiewe, a następnie niejakiego Panse. Zabezpieczono wtedy dachy, odnowiono okna, wybito otwory od strony północnej, odrestaurowano malowidła. Niestety już w 1894 roku kościół spłonął, co wymusiło kolejne, szeroko zakrojone prace naprawcze w latach 1897 i 1898.
Architektura
Kościół uzyskał okazałą bryłę jak na wiejską budowlę sakralną. Utworzony został z jednonawowego korpusu na planie prostokąta o wymiarach 29,6 x 12,9 metrów, pięciobocznego, krótkiego prezbiterium po stronie wschodniej, węższego ale wyższego od nawy, następnie dwukondygnacyjnej, dwuprzęsłowej zakrystii po stronie północnej oraz czworobocznej wieży wzniesionej na kwadratowej podstawie o długości boków mierzącej około 9 metrów. Dodatkowo po stronie południowej, na wysokości środkowego przęsła korpusu, usytuowana została kruchta.
Elewacje kościoła rozdzielono wertykalnie uskokowymi, stosunkowo gęsto rozmieszczonymi przyporami, w zachodnich narożnikach nawy i wieży usytuowanymi pod skosem, a horyzontalnie niskim cokołem oraz tynkowanym fryzem. Ponadto elewacje samej nawy ozdobiono fryzem zębatym ze skośnie ustawionych cegieł, oraz profilowanym, podokiennym gzymsem, który także nie został umieszczony na ścianach prezbiterium, być może w celu podkreślenia smukłości wschodniej części kościoła. Okna kościoła zamknięto ostrołucznie. W prezbiterium utworzono je wyższe, w nawie nieco szersze, ale wszystkie obustronnie rozglifiono. W nawie każde okno oflankowano przy archiwolcie tarczą herbową, pierwotnie zapewne mieszczącą znaki donatorów, władców lub miejscowych hierarchów. We wschodniej ścianie prezbiterium znajdowało się okno okrągłe – okulus. Wieżę udekorowano wstrzemięźliwie ostrołucznymi blendami i tynkowanymi fryzami, a zwieńczono czterema trójkątnymi szczytami, rozdzielonymi blendami i lizenami zakończonymi niczym sterczyny, na których osadzono iglicę. Umieszczone w wieży okna uzyskały uskokowe ościeża i lancetowate formy.
Pomimo jednolitości całego kościoła, każdy jego element (prezbiterium, nawa, kruchta, wieża) zachował swój własny charakter poprzez zróżnicowaną konstrukcję ścian i różne wysokości. Przemyślane zróżnicowanie wszystkich elewacji pozwoliło uniknąć wizualnej monotonii, a rzadkie rozwiązanie zamknięcia smukłej i wysokiej wieży, uczyniło ją wyjątkową dominantą w porównaniu z innymi kościołami farnymi na ziemiach państwa krzyżackiego.
Wejście do wnętrza wiodło przez bogato profilowany uskokami portal zachodni w przyziemiu wieży oraz przez portal południowy ukryty w kruchcie, pierwotnie funkcjonowało też wejście po przeciwnej stronie, w środkowym przęśle, w ścianie północnej. Nawa nigdy nie posiadała sklepienia, lecz drewniane stropy belkowe. Prezbiterium było przykryte, lub planowano je przykryć, sklepieniem gwiaździstym. Podsklepiona gwiaździście została zakrystia (a przynajmniej jej wschodnia część), zaś kruchtę przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Piętro zakrystii otwierało się na prezbiterium emporą.
Stan obecny
Kościół pomimo pożaru z 1894 roku zachował w dobrym stanie gotyckie mury, za wyjątkiem zachodniego przęsła zakrystii i jej piętra. Odtworzona została iglica wieży, więźba dachowa i stropy. W XIX wieku przebito kilka nowych okien w ścianie północnej nawy, a we wszystkie wstawiono nowe maswerki. Spośród średniowiecznego wyposażenia uratowała się płyta nagrobna niejakiego Hansa Polmana z 1520 roku, granitowe chrzcielnice oraz rzeźba Marii z Dzieciątkiem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die lädlichen Ortschaften, Danzig 1919.