Historia
Zamek Lauenburg wzniesiony został przez Krzyżaków około 1343 roku, równocześnie z założeniem miasta i nadaniem mu przywileju chełmińskiego. Pełnił rolę siedziby krzyżackiego wójta, podległego komturowi człuchowskiemu, którego zadaniem było między innymi pobieranie podatków, sprawowanie sądów, potwierdzanie umów majątkowych lub handlowych, a także zwoływanie i często dowodzenie oddziałami pospolitego ruszenia z podległych ziem.
W 1410 roku zamek uległ częściowemu zniszczeniu w czasie walk polsko – krzyżackich. Również w czasie wojny trzynastoletniej w 1454 roku wojska króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka zdobyły lęborski zamek po krótkim oblężeniu. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej stał się własnością książąt zachodniopomorskich, z których inicjatywy w drugiej połowie XVI stulecia został przebudowany. Główny budynek mieszkalny otrzymał wówczas zewnętrzną wieżyczkę schodową i renesansowy wystrój. Wzniesiono także nowy budynek od wschodu oraz spichlerz i stajnie.
W XVII i XVIII wieku zamek zatracił swój obronny charakter, zniknęły mury obronne, a baszty przebudowano na cele mieszkalne i gospodarcze. Po bezpotomnej śmierci Bogusława XIV, ostatniego księcia zachodniopomorskiego, w latach 1637 – 1657 Lębork wrócił do Polski i przyłączony został do Prus Królewskich jako siedziba starostwa grodowego. W 1657 roku ponownie został nadany jako lenno elektorowi brandenburskiemu, księciu pruskiemu. Podczas wojen szwedzkich w XVII wieku zamek uległ poważnemu zniszczeniu, a przebudowa podjęta w XIX stuleciu i adaptacja na siedzibę urzędów w latach 30-tych XX wieku doprowadziły do przekształcenia wnętrz i zmiany wystroju elewacji.
Architektura
Zamek sprzężony był z systemem obronnym miasta, gdyż zajmował południowo – wschodni narożnik Lęborka. Usytuowany został na prostokątnym obszarze terenu o wymiarach 50×60 metrów, otoczonym czterema kurtynami muru obronnego zaopatrzonego w trzy narożne baszty. Walory obronne zwiększała fosa, zasilana wodą płynącej na południu rzeki Łeby. Od zachodu płynął kanał Młynówki, zakręcający w obręb dziedzińca i przecinający go wzdłuż na osi wschód – zachód.
Wzdłuż południowej kurtyny stanął główny ceglany dom mieszkalny o wymiarach 11×47 metrów, zwrócony frontem w kierunku dziedzińca i miasta. Możliwe, iż jego elewacja od strony rzeki ze względów obronnych pozbawiona była okien, a jedynie na poziomie trzeciej kondygnacji porozdzielana rzędem otworów strzelniczych wychodzących z wewnętrznego ganku obronnego. Byłoby to rozwiązanie nietypowe dla zamków krzyżackich, lecz często spotykane w warowniach joannitów (np. Stare Drawsko, Pęzino). Krótkie elewacje boczne budynku zwieńczono gotyckimi szczytami schodkowymi, zdobionymi ostrołukowymi blendami, natomiast fasadę od strony dziedzińca najpewniej zaopatrzono w drewniany krużganek zapewniający komunikację pionową. Budynek posiadał trzy kondygnacje. Najniższą stanowiły dwutraktowe piwnice przykryte sklepieniami kolebkowymi i krzyżowo – żebrowymi wspartymi na filarach. W pomieszczeniach parteru prawdopodobnie mieściły się pomieszczenia gospodarcze, zaś na piętrze reprezentacyjne i mieszkalne z między innymi refektarzem oraz izbą wójta krzyżackiego. Być może mieściła się tam również kaplica zamkowa wspominana w 1441 roku.
W trzech pozostałych narożnikach zamku (dwóch północnych i południowo – zachodnim) wznosiły się czworoboczne baszty. Brama prowadząca do miasta znajdowała się prawdopodobnie na północy, a na wschodnie przedpole obwarowań wiodła furta. Płynący przez dziedziniec kanał dostarczał wody do napędzania młyna i browaru, usytuowanych przy zachodnim odcinku murów. Podzamcze o charakterze gospodarczym rozlokowało się po stronie północnej dziedzińca, oddzielonej kanałem od głównego budynku mieszkalnego. Znajdował się tam spichlerz, stajnie i wozownia, tworzące jeden ciąg zabudowy przystawiony do kurtyny muru obwodowego.
W XVI wieku przy wschodniej kurtynie muru dobudowano tzw. Nowy Dom, który w zasadzie stanowił mniejsze skrzydło głównego budynku i był z nim skomunikowany. Mieścił on w przyziemiu na osi sień wejściową, z jednego boku kuchnię i łaźnię, a z drugiego izby połączone ze starszym domem. Na piętrze zapewne umieszczono komnaty mieszkalne. W okresie tym główny dom powiększono o czworoboczną wieżyczkę schodową przy fasadzie od strony dziedzińca.
Stan obecny
Do czasów współczesnych przetrwał w mocno przebudowanej postaci główny dom mieszkalny. Średniowieczny charakter zachowała jedynie jego krótka wschodnia ściana, zwieńczona schodkowym szczytem i dwiema ostrołukowymi blendami. Wnętrze budynku zostało przebudowane tak mocno, iż ciężko nawet odtworzyć jego pierwotny układ. Obecnie mieści się w nim sąd i prokuratura. Obok znajduje się XVI – wieczny spichlerz solny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Janocha H., Lachowicz F., Zamki Pomorza Środkowego, Koszalin 1990.
Kal E., Lębork, Warszawa 1993.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Steinbrecht C., Die Ordensburgen der Hochmeisterzeit in Preussen, Berlin 1920.
Sypek A., Sypek R., Zamki i obiekty warowne Pomorza Gdańskiego, Warszawa 2003.