Historia
Ze źródeł pisanych wynika, że zamek w Lanckoronie został zbudowany przez króla Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku. Strzegł on pobliskiej granicy między ziemią krakowską a księstwem oświęcimskim, był także centrum królewskich włości i dóbr prywatnych, zamieszkiwanych przez rycerstwo połączone więzami powinności lennej. Pierwszy burgrabia o imieniu Orzeszko wzmiankowany był w 1366 roku.
W późniejszym okresie zamek stanowił rezydencję starostów lanckorońskich i kilkakrotnie zmieniał właścicieli. W 1391 roku Władysław Jagiełło zastawił go Mikołajowi Straszowi. Po nim miasto i warownie przejęli Leliwici – Melsztyńscy. W 1410 roku okoliczne ziemie wykupił marszałek królestwa polskiego Zbigniew z Brzezia, którego potomkowie przejęli nazwisko Lanckorońskich. Od XVI wieku zamkiem władali Wolscy, a następnie Zebrzydowscy, z których Mikołaj Zebrzydowski wzniecił rokosz w 1606 roku przeciwko królowi Zygmuntowi III Wazie.
W 1655 roku zamek okupowany był przez wojska szwedzkie. Po ich ustąpieniu ówczesny starosta Michał Zebrzydowski podjął prace wzmacniające fortyfikacje zamkowe. W 1768 roku Lanckoronę zajęli konfederaci barscy, dla których stała się jednym z ich najważniejszych punktów wypadowych w Małopolsce. Zamek zniszczony działaniami wojennymi, a następnie zamieniony w więzienie, popadł w XIX wieku w całkowitą ruinę.
Architektura
Zamek zbudowano z łamanego kamienia łączonego wapienną zaprawą na szczycie wyniosłej góry o wysokości 550 metrów n.p.m. Miał on plan regularny, prostokątny, o wymiarach 24 x 37,5 metra. W południowej części stały w narożach dwie czworoboczne wieże o wymiarach 9,6 x 9,6 metra i 10,4 x 10,4 metra, połączone murem kurtynowym. Do wież przylegały od północy zamykające dziedziniec skrzydła mieszkalne, przy czym po stronie północnej przed lico muru wystawał niewielki czworoboczny ryzalit. Otwory okienne widoczne niegdyś w murze łączącym główne wieże skłaniają do przypuszczeń, iż także po stronie południowej znajdowały się jakieś zabudowania mieszkalne lub gospodarcze. Półkoliste zwieńczenia owych otworów wskazują, iż skrzydło to mogło być najstarszym, z początkami zamku mogło się wiązać również skrzydło zachodnie, usytuowane naprzeciwko bramy. Z rozbudową przeprowadzoną w XV wieku wiąże się skrzydło północne oraz cylindryczną nadbudowę wieży wschodniej. Wjazd do zamku prowadził od wschodu przez most zwodzony.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowały się dolne, czworoboczne partie dwóch wież głównych oraz fragmenty łączącego je muru obronnego. Wstęp na teren zamku wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Moskal K., Leliwici z Melsztyna i ich zamki, Nowy Sącz 2007.
Olszacki T., Rezydencje królewskie prowincji małopolskiej w XIV wieku – możliwości interpretacji, “Czasopismo Techniczne”, zeszyt 23, 2011.