Historia
Kościół św. Barbary w Lalkowach (Lalkau) wybudowany został w drugiej połowie XIV wieku, a pierwsza informacja o funkcjonowaniu parafii pojawiła się w 1398 roku. Według nowożytnego przekazu z XVIII wieku konsekrowany został w 1409 roku. W 1862 roku wnętrze, dachy i koronę murów wieży zniszczył pożar. Kościół starannie odbudowano w latach 1863 – 1866. Zrekonstruowano wówczas szczyty schodkowe wieży, stropy, wzniesiono kruchtę południową i zakupiono większość wyposażenia. W 1868 roku odbyła się powtórna konsekracja kościoła.
Architektura
Kościół otrzymał jeden z najpowszechniejszych w średniowieczu układów, składał się bowiem pierwotnie z jednonawowego korpusu na planie prostokąta o wymiarach wnętrza 27,6 x 11,2 metra, węższego, prosto zamkniętego prezbiterium po stronie wschodniej, dostawionej od północy niewielkiej zakrystii oraz kwadratowej w planie wieży na osi fasady zachodniej. Korpus zbudowano nieco wyższy od prezbiterium, a obie części zakończono od wschodu szczytami i przykryto osobnymi dachami dwuspadowymi.
Z całej budowli jedynie prezbiterium opięto przyporami, dość archaicznie usytuowanymi nie pod skosem a prostopadle do murów. Okna kościoła w większości były wąskie, zwieńczone ostrołukami, przy czym północna strona nawy i prezbiterium była całkowicie gładka i bez otworów. Długie, ostrołucznie zakończone płyciny, w których przebito otwory okienne, umieszczono na elewacjach wieży. Południową elewację korpusu ozdobiono czterema wąskimi blendami, prezbiterium wyróżniono fryzem opaskowym, ale głównymi elementami dekoracyjnymi budowli były szczyty – wschodni nawy, a przede wszystkim wschodni prezbiterium. Ten ostatni rozczłonkowano sześciobocznymi filarami z lizenami przechodzącymi w małe szczyciki. Pomiędzy filarami utworzono trójkątne wimpergi, zdobione po krawędziach żabkami, a w polu okrągłymi przeźroczami i ostrołucznymi, profilowanymi blendami.
Spośród trzech pierwotnych portali, wszystkie zamknięte zostały ostrołukowo. Wewnątrz prezbiterium w ścianach wzdłużnych utworzono rzędy odcinkowo zamkniętych, niskich wnęk. Podobne wnęki o nieznanym przeznaczeniu utworzono także w nawie, w ścianie północnej. Ani nawa, ani najpewniej nawet prezbiterium, nie posiadały nigdy sklepień. Obie główne części budowli połączono ostrołucznie zamkniętą, sfazowaną arkadą tęczy.
Stan obecny
Kościół należy do jednych z najlepiej zachowanych w regionie wiejskich budowli sakralnych. W całości przetrwał jego pierwotny układ przestrzenny, jedynie kruchta południowa przy nawie i kruchta wstawiona w przypory prezbiterium są aneksami nowożytnymi. Efektami XIX-wiecznych prac remontowych są oba szczyty wieży, gzyms pod okapem dachu, przekształcono też większość okien kościoła. Największą ozdobą zabytku są wschodnie szczyty nawy i prezbiterium, jedne z najbogatszych spośród okolicznych kościołów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreise Marienwerder (westlich der Weichsel), Schwetz, Konitz, Schlochau, Tuchel, Flatow und Dt. Krone, red. J.Heise, Danzig 1887.
Grzyb A., Strzeliński K., Najstarsze kościoły Kociewia, Starogard Gdański 2008.