Historia
Castrum Lagowe po raz pierwszy zostało wspomniane w źródłach pisanych w 1299 roku z okazji przekazania go w lenno rycerzom Albertowi i Henrykowi Klepiczom (von Klepzig). Dokument te dotyczył jednak nie zamku, lecz grodu na Sokolej Górze lub w przesmyku między jeziorami Trześniów i Łagowskim. Kolejny dokument z 1347 roku wystawiony przez Ludwika Wittelsbacha zawierał warunki przekazania „hus Lagow” zakonowi joannickiemu, aby umożliwić spłacenie długów wierzycielowi margrabiego brandenburskiego, rycerzowi Wesenburgowi z Lubusza. Ostatecznie joannici otrzymali gród wraz z nieobwarowana osadą i 22 wsiami w 1350 roku. Najpewniej na skutek niemożności wykupienia margrabiowie Ludwik Starszy i Ludwik Rzymski zrzekli się wszelkich praw do Łagowa i okolicznych dóbr. Usytuowane były one w ważnym strategicznie miejscu, na pograniczu wielkopolsko – brandenburskim, w sąsiedztwie szlaku handlowego z Poznania do Lubusza.
Budowę zamku zakon joannitów rozpoczął wkrótce po przejęciu dóbr od margrabiów brandenburskich w połowie XIV wieku. Organizatorem nowej komturii był Herman von Werberg, przełożony zakonu joannickiego po wschodniej stronie rzeki Łaby. Silni gospodarczo i militarnie zakonnicy stopniowo rozbudowywali obronną rezydencję, wzmocnili również osadę, otaczając ją murami obronnymi. W 1350 roku zobowiązali się także do zabezpieczenia szlaku handlowego wiodącego z Międzyrzecza do Frankfurtu, na którym często grasowały bandy rycerzy-rabusiów napadające na przejeżdżających kupców.
W 1372 roku komturem w Łagowie został Henryk z możnego rodu von Wedel. Następnie na czele komandorii zasiadali Busso von Alvensleben w latach 1382-1392 oraz Anno Heimburg w latach 1403-1407, a od 1435 do 1458 Miklosz Colditz z czesko – miśnieńskiej rodziny szlacheckiej. Wcześniej był on komturem w Swobnicy, przebywał także u templariuszy w Tempelhof. Kolejnym komturem Łagowa był Liborius von Schlieben, który doprowadził do znacznego rozwoju komandorii przyłączając do niej cenne dobra. Ostatnim komturem w okresie średniowiecza był niejaki Jakub Barfuss, zarządzający Łagowem od 1474 do 1490 roku.
Na początku XVI wieku podwyższono wieżę zamkową i dostawiono do zewnętrznego obwodu murów dwie basteje. Zamek oblegany był tylko raz. W czasie wojny trzydziestoletniej miasto zajęły oddziały szwedzkie i to one w 1640 roku odparły nieudany atak wojsk brandenburskich. W 1810 roku zakon joannitów w Prusach został rozwiązany na mocy edyktu Fryderyka Wilhelma III, a jego dobra przejęte przez państwo. Siedem lat później król podarował warownię swojemu adiutantowi i odtąd aż do końca II wojny światowej znajdowała się ona w rękach prywatnych. W XVIII i XIX zamek został dość mocno przebudowany. Po wojnie zaniedbaną budowlą administrowały instytucje państwowe.
Architektura
Wzniesiony z cegły zamek składał się z trapezoidalnego założenia o wymiarach 30 x 33,7 metrów z dwukondygnacyjnym domem mieszkalnym od zachodu i kwadratową u podstawy wieżą o wymiarach 8,5 x 8,5 metra w najbardziej eksponowanym narożniku południowo – wschodnim. Formę graniastosłupa wieża miała do wysokości 17 metrów, wyżej przechodziła w walec zwieńczony krenelażem. Dzięki znacznemu wysunięciu jej przed wschodnie lico muru (o 2,8 metra), wieża była w stanie flankować bramę wjazdową. Jej część dolna podzielona była na dwie kondygnacje: głęboki na 14 metrów loch więzienny o powierzchni 3,5 x 3,5 metra oraz pomieszczenie straży z trzema prostokątnymi niszami zaopatrzonymi w strzelnice. Klatką schodową umieszczoną w grubości muru wchodziło się na trzecie piętro, gdzie znajdowały się dwa otwory strzelcze i zwrócona na południe latryna. Czwarta, najwyższa kondygnacja była platformą obserwacyjno-bojową zaopatrzoną w krenelaż. Wszystkie kondygnacje przykryte były drewnianymi stropami, a górny pokład zapewne zadaszony. Pierwotne wejście do wieży znajdowało się na wysokości 13 metrów i było dostępne z ganku dla obrońców na koronie wschodniego muru.
Najstarsze skrzydło zachodnie o wymiarach 8 x 27 metrów usytuowano naprzeciwko bramy. Wypełniło ono całą kurtynę zachodnią. Wewnątrz mieściło od południa podpiwniczony refektarz (8 x 15 metrów), a od północy kaplicę (8 x 11 metrów). Refektarz był trzyprzęsłową salą przykrytą sklepieniem krzyżowo – żebrowym wspartym na dwóch filarach i gurtach. Brama znajdowała się we wschodniej kurtynie i poprzedzona była stromym podjazdem.
Mieszkalny charakter budynku zamkowego oraz brak śladów jakichkolwiek innych zabudowań średniowiecznych na zamku górnym wskazuje, iż całkowicie wyeliminowano funkcje gospodarcze, do pełnienia których przeznaczono zapewne budynki stojące na terenie podzamcza.
Na przełomie XIV/XV wieku powstał zewnętrzny obwód obronny o wymiarach 70×70 metrów i wysokości 9 metrów, zaopatrzony w machikuły i otwory strzelcze co 5 metrów. Wieża po podwyższeniu na początku XVI wieku miała 24 metry wysokości. Dobudowano wtedy także wieżę bramną i dwie basteje, po jednej od zachodu i północy. W końcu XVI stulecia dostawiono skrzydło północne.
Stan obecny
Zamek pełni obecnie funkcje komercyjne i nie jest udostępniany do zwiedzania. Mieści się w nim hotel, restauracja i centrum konferencyjne. W sezonie turystom udostępniana jest jedynie wieża służąca za platformę widokową. Do miniaturowego założenia miejsko – zamkowego prowadzą dwie zachowane bramy: Polską (Poznańska) od strony południowej, oraz Marchijska (Niemiecka) od południowego zachodu. Zachował się także fragment zewnętrznym obwarowań zamkowych zaopatrzonych w machikuły.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko i M. Arszyński, Warszawa 1995.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Przybył M., O zamku joannitów w Łagowie, Świebodzin 2001.
Radacki Z., Średniowieczne zamki Pomorza Zachodniego, Warszawa 1976.