Historia
Osada Kurozwęki po raz pierwszy pojawiła się w źródłach historycznych w 1246 roku. Z kolejnego dokumentu wystawionego w połowie XIII wieku wiadomo, iż jej ludność zobowiązana była do strzeżenia posterunku w systemie strażnic w puszczy dorzecza górnej Raby, ciągnących się do granicy węgierskiej. W pierwszej połowie XIV wieku wybudowano w Kurozwękach drewniany gródek, na miejscu którego w drugiej połowie XIV stulecia możnowładca Dobiesław herbu Poraj, kasztelan krakowski wzniósł murowany zamek. Później był on stopniowo rozbudowywany przez jego syna Krzesława z Chodowa, piszącego się także „de Kurozwanky”.
W XV wieku ród Kurozwęckich-Porajów nadal odgrywał ważną rolę w życiu państwowym, a Kurozwęki pozostawały główną siedzibą ich małopolskiej gałęzi. Największe znaczenie osiągnął syn Krzesława, Mikołaj z Michałowa, będący starostą i kasztelanem krakowskim. Korespondowało to z niewielkimi rozmiarami zamku i jego skromną zabudową, które nie odzwierciedlały potęgi politycznej i zamożności właścicieli.
W 1521 roku zamek przeszedł w posiadanie Lanckorońskich, którzy władali nim, aż do połowy XVIII wieku. Przeprowadzili oni w XVI i XVII wieku przebudowy zamku, które ostatecznie doprowadziły do zatarcia jego cech obronnych. W latach 1752-1833 właścicielami Kurozwęk byli Sołtykowie, a po nich do 1944 roku Popielowie.
Architektura
Zamek zbudowano na usytuowanej pośród bagien kępie, której brzegi wzmocniono drewnianymi balami. Pierwotnie składał się z owalnego, murowanego obwodu obronnego o wymiarach 28 x 40 metrów, otaczającego drewnianą zabudowę. Wjazd zapewne ulokowany był po stronie południowej, a dziedziniec wybrukowano nieregularnymi głazami. Następnie, jeszcze w XIV wieku do wewnętrznej ściany muru po stronie południowej dostawiono czworoboczną, kamienną wieżę mieszkalną o wysokości około 14 metrów i trzech lub czterech kondygnacjach. Zachował się z niej niewielki otwór strzelczy od strony dziedzińca oraz otwory po belkach, być może pozostałości po hurdycjach. Wieża oprócz funkcji mieszkalnej i obronnej flankowała również położoną obok bramę wjazdową. Także w XIV wieku teren przylegający do zamku od południa otoczony został wałem ziemnym. Prawdopodobnie służył on jako gospodarcze podzamcze.
W XV wieku stopniowo zastępowano drewnianą zabudowę dziedzińca budynkami murowanymi. Najpierw zamknięto wschodnią część obwodu murów jednotraktowym budynkiem o dwóch kondygnacjach, nie przekraczających jednak wysokości korony muru obronnego. Wkrótce potem do budynku tego dostawiono wschodnią część domu północnego, którego najwyższą kondygnację posadowiono na murze obwodowym. Na końcu w XV wieku wzniesiono budynek zachodni. Prawdopodobnie miał trzy piętra i nie dochodził początkowo do północnej kurtyny muru. Dopiero później narożnik ten odcięto kolejnym pomieszczeniem.
W XVI wieku wymurowano zachodnią część budynku północnego, a następnie wzniesiono od strony północnej reprezentacyjny budynek narożny, tak zwaną „kurzą nogę”. Spowodowało to lekkie zatarcie owalnego kształtu zamku i jednocześnie dodanie elementu flankującego północną kurtynę. W południowej części do zewnętrznego lica murów dostawiono czworoboczną wieżę bramną wspartą dwoma skośnymi skarpami.
Stan obecny
Rezydencja będąca obecnie w rękach spadkobierców ostatnich właścicieli, została wyremontowana i udostępniona do zwiedzania. Niestety kolejne, liczne przebudowy doprowadziły do zatarcia pierwotnych cech stylowych zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Grzybkowski A., Zamek w Kurozwękach, Warszawa 1981.
Lasek P., Obronne siedziby rycerskie i możnowładcze w czasach Kazimierza Wielkiego [w:] Wielkie murowanie. Zamki w Polsce za Kazimierza Wielkiego, red. A.Bocheńska, P. Mrozowski, Warszawa 2019.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Sypek A., Sypek.R., Zamki i obiekty warowne ziemi sandomierskiej, Warszawa 2003.