Historia
Koszalin (Köslin) po raz pierwszy wzmiankowany był w źródłach pisanych w 1214 roku, kiedy to książę pomorski Bogusław II nadał osadę klasztorowi Norbertanek w Białobokach. W 1243 roku została ona przejęta przez kapitułę kamieńską. Jej szybki rozwój spowodowany był położeniem na głównym szlaku handlowym z Gdańska przez Słupsk, Kołobrzeg do Szczecina. Pierwotny system fortyfikacji Koszalina zbudowany został po lokacji miasta w 1266 roku. Stanowił wówczas jedynie pierścień wałów ziemnych z drewnianą palisadą, otoczony fosą i stawami.
Murowane obwarowania Koszalina zaczęto budować pod koniec XIII wieku. Prace kontynuowane były na początku XIV stulecia, wiadomo bowiem, że w 1310 roku rada miejska zobowiązała koszalińskie cysterki do budowy muru na obszarze przyległym do klasztoru. W późniejszych latach XIV wieku miasto posiadało już trzy bramy oraz 46 baszt łupinowych. Około 1500 roku w związku z rozwojem broni palnej powstało murowane przedbramie przed bramą Nową, a w ciągu XVI wieku również przed dwoma pozostałymi bramami, obwarowania zapewne były też remontowane i wzmacniane.
Mury miejskie zachowały się w pierwotnym stanie do wielkiego pożaru miasta w 1718 roku. Nie miały one już wówczas znaczenia militarnego, dlatego w kolejnych latach były stopniowo obniżane z powodu wykorzystywania jako darmowy materiał do odbudowy. W 1722 roku obniżono bramę Młyńską i Wysoką, zaś trzy lata później obniżono bramę Nową i rozebrano jej przedbramie. W XIX wieku duże odcinki murów całkowicie rozebrano. W 1819 roku usunięto bramę Nową, w 1867 roku bramę Wysoką, a w 1872 roku bramę Młyńską. W 1900 roku rozebrana została baszta Prochowa.
Architektura
Koszalin założony został na niewielkim wzniesieniu, położonym nad bagnami, podmokłymi łąkami i rzeczką Dzierżęcinką spływającą do jeziora Jamno. Miasto posiadało kształt zbliżony do koła o powierzchni 16 ha wewnątrz obwarowań. Mury miały 1560 metrów długości i przynajmniej na części, o ile nie na całości obwodu posiadały uliczkę podmurną. Mury wzniesiono z cegieł w wiązaniu wendyjskim na kamiennym cokole. Ich grubość u podstawy wynosiła 1,3 metra, a wysokość sięgała przynajmniej 6,5-7 metrów, a zapewne nieco wyżej. Zewnętrzną strefę obronną stanowił wał ziemny oraz kilka stawów połączonych fosami. Na wschodnim odcinku rolę fosy pełniła płynąca z południa na północ rzeka Dzierżęcinka.
Obwód muru wzmocniony był 46 otwartymi od strony miasta, prostokątnymi w planie basztami wykuszowymi. Baszty te rozstawione były w miarę regularnych odstępach, od 21 do 26 metrów. Wymiary baszt były zróżnicowane, najczęściej wynosiły 6,5 x 2,3 lub 7,5 x 3,3 metra. Wysunięte były poza zewnętrzne lico murów o 1 metr. Ich elewację zewnętrzną zdobiły wydłużone, tynkowane blendy, umieszczone po trzy, cztery lub pięć na baszcie. Bardziej rozbudowana była forma dwóch baszt: Więziennej i Prochowej, prawdopodobnie przebudowanych z baszt łupinowych.
Do miasta prowadziły trzy bramy, od XVI wieku zaopatrzone w przedbramia: Młyńska od strony północnej, Nowa od zachodu i Wysoka od południa, przy czym Młyńska i Wysoka umieszczone były na głównej drodze przebiegającej przez rynek i całe miasto. Prawdopodobnie wszystkie one posiadały podobną formę, a więc były prostokątne w planie, znacznie górowały nad koroną murów i zwieńczone były dachami dwuspadowymi opartymi na trójkątnych szczytach.
Stan obecny
Najdłuższe fragmenty zachowanego do dziś muru obronnego zobaczyć można przy ul. Marii Ludwiki, oraz między ul. Mickiewicza a ul. Młyńską. W ich długości częściowo przetrwało parę baszt wykuszowych, lecz niestety nie zachowała się ani jedna brama miejska. Duża część muru zachowała się tylko dlatego, że w okresie nowożytnym wykorzystywana była jako część zabudowy mieszkalnej lub gospodarczej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lukas E., Średniowieczne mury miejskie na Pomorzu Zachodnim, Poznań 1975.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Ptaszyńska D., Miejskie mury obronne w województwie koszalińskim, Koszalin 1974.