Historia
Klasztor cysterek założono w Koszalinie w 1277 roku, gdy biskup kamieński Hermann ufundował i uposażył dziesięcinami nowy konwent. Kolejne donacje i uposażenia klasztoru, między innymi prawo patronatu kościoła farnego, miały miejsce w 1278 i 1279 roku. W 1285 roku w darowiźnie Ludwika von Wedel po raz pierwszy wzmiankowano kościół klasztorny cysterek, „constructe in honore Beate Virginis Marie”. W 1401 roku konwent otrzymał przywilej odprawiania nabożeństw, nawet podczas interdyktu i banicji, jeżeli takie zostałyby nałożone na miasto.
Cysterki zamieszkiwały w Koszalinie do czasów reformacji, kiedy to zostały zmuszone do opuszczenia miasta. Kościół klasztorny popadł w ruinę, lecz na początku XVII wieku został odbudowany przez księcia Franciszka I jako kościół zamkowy, połączony korytarzem z zabudowaniami mieszkalnymi utworzonymi na miejscu dawnej klauzury. W 1718 roku zamek wraz z kościołem spłonął. Odbudowę kościoła przeprowadzono w 1724 roku, po czym zamieniono go w magazyn, a następnie w 1807 roku na lazaret. Celom kultowym przywrócony został w 1818 roku, ale w 1839 roku wyburzono prezbiterium.
Architektura
Klasztor cysterek założony został w północno – wschodniej części miasta lokacyjnego, w pobliżu miejskich murów obronnych, od których jednak oddzielony był uliczką podmurną. Działka klasztorna miała trapezowaty kształt, rozszerzający się ku południowi, gdzie usytuowany był kościół klasztorny. Klauzura wraz z otoczonym krużgankiem wirydarzem oraz zabudowania pomocnicze i gospodarcze znajdowały się po jego północnej stronie. Północna część działki sąsiadowała z małym placem za którym znajdowała się brama Młyńska, południowa natomiast położona była blisko drogi wiodącej ku narożnikowi placu rynku miejskiego.
Ceglany, jednonawowy kościół wzniesiony został na planie prostokąta z węższym, wydłużonym prezbiterium po stronie wschodniej (o nieznanym zamknięciu). Nawę oświetlały wysokie, smukłe, ostrołukowe okna, rozmieszczone regularnie pomiędzy uskokowymi przyporami. W murach kościoła funkcjonowały co najmniej dwa wejścia: od północy i od strony zachodniej.
Wschodnia, prezbiterialna część kościoła pierwotnie oddzielona była od nawy ostrołuczną arkadą tęczy oraz ceglanym lektorium, także z ostrołucznym przejściem, nad którym umieszczono parapet z czterema bliźnimi przeźroczami o dwuspadowych zamknięciach. Przeźrocza rozdzielone były dwoma ostrołucznymi wnękami. Prezbiterium zapewne przykryte było sklepieniem, nawę nakrywał strop. Pod posadzką nawy znajdowała się podsklepiona krypta.
Stan obecny
Średniowieczne zabudowania klasztoru nie zachowały się do czasów współczesnych, na ich miejscu stoją dziś współczesne i nowożytne zabudowania. Trzy bazy i dwa kapitele kolumienek, pochodzące z refektarza lub kapitularza klasztornego, przechowywane są w Muzeum Pomorza Środkowego. Kościół został od czasów średniowiecza znacznie przekształcony, a co więcej utracił prezbiterium. Wschodnia elewacja kościoła zachowała jedynie gotycki łuk tęczowy oraz dekoracyjny parapet dawnego lektorium. Od strony zachodniej obecnie znajduje się neogotycka kruchta, a całość przykrywa dwuspadowy dach z nowożytną ośmioboczną wieżą na sygnaturkę. Nowożytne jest najpewniej także laskowanie okien. Wyremontowany kościół służy obecnie jako cerkiew dla wyznawców prawosławia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Kubicki D., Gotyckie świątynie powiatów koszalińskiego i kołobrzeskiego, Pelplin 2001.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.