Historia
Pierwsza wzmianka o osadzie Kosieczyn odnotowana została w przekazach pisanych w 1334 roku. W latach 1396-1403 majątek należał do Macieja Wathy (Watta) z Nądni, po śmierci którego „Koszeczino” odziedziczyła wdowa po nim Helena wraz z synami: Piotrem, Dobrogostem, Mikołajem, Samsonem, Janem i Stanisławem. Z fundacji Macieja i jego rodziny około 1396 roku we wsi zaczęto budować drewniany kościół. Prace nad nim prawdopodobnie zakończono przed 1406 rokiem, gdy erygowana została miejscowa parafia, lub przed 1408 rokiem, kiedy to budowla została konsekrowana, choć drewno na więźbę dachową zostało ścięte dopiero między 1407 a 1416 rokiem. W 1431 roku do nawy kościoła dostawiona została wieża.
W ciągu pierwszej połowy XVI wieku wieś należała do rodziny Kosickich, którzy sprawowali także patronat nad miejscowym kościołem. W 1574 roku miejscowe dobra zostały podzielone między wielu właścicieli, a następnie należały do rodzin von Luck, von Prittwitz, von Lossow, von Schlichting, Bronikowskich oraz Dziembowskich. W skład kosieczyńskiej parafii do czasu reformacji wchodziła też wieś Chlastawa. Sam kościół po 1568 roku przejściowo należał do gminy protestanckiej. Wizytacja z 1640 roku wymieniła jego kolatorów: Jana, Stanisława i Mikołaja Gieszkowskich, natomiast wizytacja z 1738 roku odnotowała dobry stan budowli i wyposażenia.
Najprawdopodobniej w XVIII wieku lub w początkach XIX stulecia dokonano przebudowy kościoła. Niestety z czasem poskutkowało to pogorszeniem stanu technicznego budowli, ze względu na dokonanie zmian konstrukcyjnych w średniowiecznych stropach i więźbie dachowej, celem założenia w nawie i prezbiterium nowożytnych drewnianych kolebek. Zdemontowane, pokryte polichromiami deski stropów użyte zostały wówczas wtórnie do wyłożenia ścian. Ponadto w nawie utworzono, czy też przebudowano chór, ze względu na chęć wstawienia dużych organów, a w ścianach zmieniono wielkość i rozmieszczenie otworów okiennych i wejściowych, co dodatkowo naruszyło statykę budowli. Pierwsze próby napraw podjęto przed drugą wojną światową, ale bez rozpoznania przyczyn problemów. Także remonty z lat 50-tych i 70-tych XX wieku nie zapobiegły coraz większemu wychylaniu ścian od pionu. Do gruntownych napraw i specjalistycznych badań przystąpiono dopiero w 2006 roku.
Architektura
Kościół zbudowany został na płaskim terenie, pośrodku wsi o formie owalnicy, czyli osady w której zabudowania chłopskie rozmieszczono na planie zbliżonym do owalu lub wrzeciona. Obszar wokół kościoła przeznaczono na cmentarz, który zapewne już w okresie średniowiecza został ogrodzony w celu ochrony przed zwierzętami i odseparowania od zabudowy świeckiej. Sam kościół uzyskał formę budowli jednonawowej, złożonej z prostokątnego w planie korpusu o wymiarach 10,2 x 8,9 metra i zbliżonego do kwadratu prezbiterium po stronie wschodniej, wielkości 7,3 x 6,4 metra. Dodatkowo od strony północnej do prezbiterium przylegała prostokątna zakrystia, a od zachodu do nawy przystawiono wieżę na rzucie czworoboku o wymiarach 5,4 x 5 metrów.
Kościół zbudowany został w technice zrębowej, z belek sosnowych połączonych w narożnikach na jaskółczy ogon, kładzionych na podwalinie i na fundamencie z kamienia. Wieżę wzniesiono w technice słupowej, najprostszej metodzie budowy wysokich konstrukcji drewnianych, ze ścianami wypełnionymi mieszaniną gliny ze słomianą sieczką. Wieńczące nawę i prezbiterium osobne dachy dwuspadowe, a także czterospadowy dach wieży, w średniowieczu zapewne pokryte były gontem.
Pierwotne wejście do kościoła znajdowało się w południowej ścianie nawy. Oprócz niego funkcjonowało też wejście w ścianie zachodniej, nietypowo po północnej stronie wieży. Jeszcze w okresie późnego średniowiecza wykonano wejście w przyziemu zachodniej ściany wieży. Otwory okienne zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną wykonane były tylko po stronie południowej i wschodniej. Cała elewacja północna była ich pozbawiona, być może ze względów symbolicznych, gdyż północ kojarzono wówczas z siłami zła. Ewentualnie w grę wchodziły też przyczyny praktyczne, mające na celu ograniczenie przeciągów i zimna kosztem otworów w najmniej nasłonecznionej ścianie. Średniowieczne okna były niewielkich rozmiarów, o formie czworobocznej.
Wnętrze nawy i prezbiterium pierwotnie przykryte było płaskimi stropami, przy czym styki desek stropowych, kładzionych wzdłuż osi podłużnej kościoła, nie były maskowane przy pomocy nabijanych wzdłużnie listew (jak przykłądowo w kościołach w Dębnie Podhalańskim czy Małujowicach). Posadzkę tworzyły ceramiczne płytki kładzione w równoległych pasach. Prezbiterium od nawy oddzielono belką tęczową, na której co najmniej od XV wieku umieszczony był gotycki krucyfiks. Belka tęczowa nie tylko służyła za jego podstawę, ale i mogła mieć pomocnicze znaczenie konstrukcyjne, wzmacniające całą konstrukcję. W prezbiterium na kamiennej podstawie ustawiony był ołtarz główny, zapewne w typie szafiastego tryptyku.
Wnętrze prezbiterium kościoła w późnym średniowieczu pokryte było polichromiami utworzonymi na grubej warstwie pobiały. Kompozycję tworzyły charakterystyczne dla drewnianych świątyń wąskie, pionowe pasy, złożone z powtarzających się rytmicznie ornamentów geometrycznych i roślinnych. Kolorystyka była żywa, ale oparta na wąskiej gamie szarości, błękitów, bieli i czerwieni. W prezbiterium na niebieskoszarym tle namalowano wertykalnie czerwone pasy, a pomiędzy nimi w takim samym kolorze ornamenty roślinne. Malowidła ścienne w nawie składały się z dwóch stref: dolnej w kolorze błękitnym i górnej w kolorze białym. Na białej warstwie występowały kolorowe wzory ornamentalne o motywach roślinnych, wykonane z użyciem czerni, szarości, jasnej i ciemnej czerwieni, zieleni i błękitu. Ponadto prawdopodobnie malowidłami patronowymi dekorowane były stropy, pokryte stylizowanymi i uproszczonymi roślinno-geometrycznymi formami, malowanymi bielą na czarnym tle. Motywy przypominały między innymi stylizowane owoce granatu, kwiatony, rozety, palmety, sercowate maswerki i rybie pęcherze.
Stan obecny
Kościół w Kosieczynie należy do najstarszych i najcenniejszych zabytków drewnianej architektury sakralnej w Polsce, choć do czasu podjęcia remontu i badań w 2006 roku nie zdawano sobie sprawy, jak cenna budowla ukrywa się pod nowożytnym szalowaniem. Kościół przetrwał do dnia dzisiejszego zasadniczo w pierwotnej bryle, za wyjątkiem usuniętej północnej zakrystii, zastąpionej pod koniec XVII wieku lub na początku XVIII stulecia wschodnią zakrystią szachulcową. Zmieniono wtedy również kształt i rozmieszczenie otworów okiennych oraz wejściowych, wypoziomowanych w stosunku do terenu, a nie w stosunku do konstrukcji zrębu ścian. Ich pierwotny układ i formę przywrócono w latach 2009-2010, między innymi poprzez zaślepienie wtórnych okien północnych w nawie. Po zabezpieczeniu ścian i usunięciu nowożytnych przekształceń (np. ceglane podmurówki, przypory) zrąb kościoła ponownie ukryto za szalunkiem, ze względu na jego widoczne uszkodzenia (deski szalunku ułożono poziomo w nawiązaniu do belek zrębu). Ponadto przywrócono gont na dachach, a usunięto cementowo – azbestowe płyty. Ostatecznie dzięki starannym i sumiennym pracom przywrócono zabytkowi od strony zewnętrznej stan bliski pierwotnemu, a zarazem ustabilizowano jego nadwątloną konstrukcję.
Wewnątrz nawy i prezbiterium nie ma już oryginalnych polichromowanych stropów, zastąpionych w XIX wieku przez drewniane kolebki. W prezbiterium w trakcie prac renowacyjnych została ona zdemontowana i zgodnie z historycznymi wzorcami zastąpiona stropem, pokrytym następnie rekonstrukcją zdobień patronowych nawiązujących stylistycznie do późnogotyckich stropów z końca XV i początku XVI wieku. Pozostawiono natomiast nowożytną kolebkę w nawie, ze względu na wysoki chór z organami. Jedynie w stanie szczątkowym zachowały się malowidła ozdabiające pierwotnie ściany. W ostatnich latach odtworzono natomiast ceramiczną posadzkę kościoła, wzorowaną na oryginalnym fragmencie zachowanym w prezbiterium. W trakcie badań archeologicznych wyeksponowano też oryginalną podstawę ołtarza i piscynę, nakrywając je szybą i podświetlając.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bielinis-Kopeć B., Drewniany kościół pw. Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie – badania i prace konserwatorskie jednej z najstarszych drewnianych świątyń w Polsce, „Ochrona Zabytków”, 3-4/2012.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.