Historia
Wybudowanie murowanego kościoła w Kościelnej Jani przypisuje się zakonowi krzyżackiemu około połowy XIV wieku. Aż do XVI wieku kościół występował pod wezwaniem św. Mikołaja, patrona kupców i żeglarzy. Około 1538 roku zniszczeniu uległa nawa kościoła, którą odbudowano początkowo z drewna. Dopiero w 1622 roku z inicjatywy Jana Kostki został postawiony nowy, murowany korpus wraz z czterem aneksami.
Architektura
Nie wiadomo jak wyglądał pierwotny korpus nawowy średniowiecznego kościoła. Jeśli późniejszą, nowożytną konstrukcję wzniesiono na fundamentach starszej, to był budowlą salową bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, być może zamkniętą na wschodzie wielobocznie. Od strony zachodniej kościół posiadał masywną wieżę o wysokości czterech kondygnacji, nieco jedynie węższą od jednonawowego korpusu.
Wieżę posadowiono na wysokim, kamiennym cokole oraz wzmocniono w narożach wysokimi, uskokowymi przyporami. Zachodnie usytuowano pod skosem, natomiast wschodnie, na styku z pierwotnym korpusem nawowym, prostopadle do osi kościoła. Elewacje wieży ozdobiono podłużnymi, ostrołucznie zamkniętymi blendami, w których przepruto nieduże otwory okienne. Najwyższa, oddzielona gzymsami kondygnacja rozczłonkowana została blendami krótszymi, czworobocznymi i ostrołucznymi. Także tam umieszczono niewielkie otwory, dzięki czemu całość posiadała wygląd o obronnym charakterze, choć nie pozbawionym walorów dekoracyjnych (pomimo nie zastosowania ceglanych kształtek). Prawdopodobnie wieżę niegdyś zdobiły dwa szczyty.
W przyziemiu elewacji zachodniej wieży utworzono ostrołuczny, profilowany uskokami portal wejściowy, podkreślony osadzeniem w wysokiej, zamkniętej trójliściem wnęce. Prowadził on do podwieżowej kruchty przykrytej sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Kruchtę otwarto na nawę uskokową, ostrołuczną, szeroką arkadą. Proste schody na wyższe kondygnacje wieży umieszczono w grubości muru północnej ściany.
Stan obecny
Z pierwotnej, średniowiecznej świątyni przetrwała masywna, oszkarpowana, czterokondygnacyjna wieża o charakterze obronnym. Cały korpus budowli wraz z zakrystią, kaplicami i kruchtą jest już budowlą nowożytną, przetrwał jedynie krótki odcinek oryginalnej ściany północnej w sąsiedztwie wieży (przebity nowożytnym oknem). Wewnątrz kościoła zobaczyć można wyciosaną z kamienia XIV-wieczną, gotycką kropielnicę.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreise Marienwerder (westlich der Weichsel), Schwetz, Konitz, Schlochau, Tuchel, Flatow und Dt. Krone, red. J.Heise, Danzig 1887.