Historia
Zamek powstał pod koniec XIV wieku z fundacji Wyszoty z Kórnika, brata biskupa poznańskiego Mikołaja, który być może także partycypował w finansowaniu budowy. Prawdopodobnie zaangażowanie Wyszoty w wewnętrzne walki wielkopolskich rodów Grzymalitów i Nałęczów wpłynęło na decyzję o budowie obronnej, murowanej siedziby. Zamek wzniesiono w osadzie Kórnik, która usytuowana była na przecięciu ważnego szlaku z Poznania do Wrocławia oraz mniej istotnego traktu prowadzącego do Kostrzyna.
Pierwsza przebudowa zamku odnotowana została w akcie spisanym w 1426 roku pomiędzy Mikołajem z Górki, kanclerzem kapituły poznańskiej, a cieślą Mikołajem z Poznania. Powiększono wtedy powierzchnię użytkową zamku i jego walory obronne. Kolejna rozbudowa łączyła się z latami 1555-1574 i wojewodą poznańskim Stanisławem Górką. Zamek stał się wtedy renesansową rezydencją obronną, w której Górka gościł między innymi Henryka Walezego, udającego się na koronację do Krakowa.
Po bezpotomnej śmierci Stanisława Górki w 1592 roku Kórnik przeszedł w posiadanie Czarnkowskich, a w 1610 został sprzedany przez Andrzeja Czarnkowskiego Zygmuntowi Grudzińskiemu. Od 1676 roku zamek był własnością rodu Działyńskich. W drugiej połowie XVIII wieku Teofila Potulicka z Działyńskich przebudowała zamek na rezydencję pałacową w stylu francuskim. Ostateczną zmianę wyglądu obiektu przeprowadził w XIX wieku Tytus Działyński w stylu neogotyku angielskiego.
Architektura
Średniowieczny zamek wzniesiony był z cegieł na kamiennym fundamencie, na otoczonym fosą kopcu ziemnym, wystającym z niewielkiej wyspy na jeziorze. Wody jeziora zapewniały ochronę od zachodu, od południa natomiast znajdował się zabagniony i trudno dostępny teren. Pozostałe strony jak wspomniano zabezpieczała nawodniona fosa.
Zamek miał formę nieregularnego czworoboku (zakrzywiona była zwłaszcza kurtyna południowa muru) o wymiarach około 22,3 x 24,8 x 31 x 32 metry, z cylindryczną wieżą główną o średnicy 8 metrów w narożniku północno – wschodnim. Kontrolowała ona bramę wjazdową na dziedziniec, a zarazem przechodzącą przez Kórnik drogę z Poznania do Wrocławia. Prowadzący od północy wjazd, wzmocniony był wysuniętym z obwodu prostokątnym budynkiem bramnym o wymiarach 6,5 x 8,5 metra. Zabudowę mieszkalną stanowił dom o długości 10 i szerokości 9 metrów, być może dwu lub trzykondygnacyjny. Prawdopodobnie wzorem innych tego typu budowli w średniowieczu, nie posiadał wewnętrznych podziałów na mniejsze komnaty. Usytuowano go zapewne we wschodniej części dziedzińca, jako iż zachodnia była wilgotniejsza (położona bliżej jeziora) i wykorzystana dopiero w trakcie rozbudowy z XV wieku. Jego ogrzewanie mógł zapewniać piec kaflowy, gdyż odnaleziono fragmenty kafli z ornamentem maswerkowym i motywem rybiego pęcherza.
Po przebudowie z pierwszej połowy XV wieku powstały dwa domy o konstrukcji szachulcowej (ale na kamienne podmurówce), trójkondygnacyjne, o wymiarach 5,5 x 11 metrów, które tworzyły kształt litery L. Wewnątrz poszczególne kondygnacje oddzielały od siebie drewniane, płaskie stropy. Przy domach powstały dwa ryzality o formach półcylindrycznych baszt (średnica jednego z nich wynosiła 3 metry). Wszystkie te nowe konstrukcje zostały pokryte dachami gontowymi, a budynki zachodnie zgodnie z umową miały otrzymać także rodzaj ozdobnego krenelażu. Nadbudowano także w drewnie któryś z istniejących już wcześniej budynków, być może główny murowany dom mieszkalny. Nowa kondygnacja miała być przeznaczona na magazyn zboża. Mistrz Mikołaj otrzymał również zlecenia na jakieś prace w górnych partiach wieży bramnej, lecz ich cel nie jest do końca jasny. Bezspornie wiadomo natomiast, iż wykonano wówczas nowy most zwodzony oraz bronę.
Stan obecny
Liczne przebudowy zatarły całkowicie pierwotny wygląd zamku, którego średniowieczne mury ukryte są w nowożytnej bryle. Obecnie mieści się w nim muzeum z wieloma unikatowymi eksponatami: meblami, obrazami mistrzów polskich i europejskich, rzeźbami, numizmatyką, militariami polskimi i wschodnimi, oraz wyrobami rzemiosła artystycznego z porcelany i srebra. Zamek jest także siedzibą Biblioteki Kórnickiej PAN, jednej z największych bibliotek w Polsce. Muzeum otwarte jest od od wtorku do niedzieli: 10.00-17.00, a poza sezonem 10.00-16.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Karłowska-Kamzowa A., Zamek kórnicki w średniowieczu, Wrocław 1968.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Olejniczak K., Grody i zamki w Wielkopolsce, Poznań 1993.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 2, architektura obronna, Kalisz 2011.
Wagner A., Murowane budowle obronne w Polsce X – XVII wieku, tom 1, Warszawa 2019.