Historia
Początki kościoła św. Bartłomieja prawdopodobnie sięgały czasów po najeździe krzyżackim z 1331 roku i odbudowy prowadzonej z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego. Zniszczony przez krzyżaków kościół, usytuowany w pobliżu zamku, zastąpiony został wówczas drewnianym pod wezwaniem św. Krzyża, farę natomiast translokowano do południowej części miasta.
Po podjęci budowy gotyckiego kościoła, jako pierwsze wzniesiono prezbiterium i zakrystię wraz ze skarbcem. W 1444 roku za cenę stu grzywien ufundować miała kaplicę Katarzyna Kraska, żona starosty konińskiego i cześnika kaliskiego Jana Kraski z Łubnicy, a zapewne dopiero jakiś czas później rozpoczęto prace nad korpusem nawowym. Pod koniec średniowiecza, w końcowym okresie XV wieku lub w początkowych latach XVI stulecia, założono sklepienia, wpierw w korpusie nawowym, a następnie nad prezbiterium.
Na początku XVII wieku, już w okresie nowożytnym, dobudowano od południowej strony renesansową kaplicę Najświętszej Maryi Panny. W latach 1866 – 1872 przeprowadzono generalny remont kościoła, w trakcie którego dostawiono kruchtę od strony północnej, zaś kolejne prace restauracyjne miały miejsce na początku XX wieku.
Architektura
Kościół farny Konina wzniesiono w południowej części miasta, blisko miejskich murów obronnych. Otrzymał formę budowli trójnawowej, trójprzęsłowej o kształcie pseudobazyliki, wzniesionej z cegły układanej w wątku gotyckim z użyciem zendrówki, a jedynie w dolnych partiach z bloków kamiennych. Po stronie wschodniej kościół otrzymał wydłużone, trójprzęsłowe, trójbocznie zamknięte prezbiterium oraz przystawioną do niego od północy gotycką zakrystię i skarbiec. Po przeciwnej, południowej stronie, pomiędzy chórem i nawą boczną, znalazła się dwuprzęsłowa kaplica, usytuowana poprzecznie w stosunku do osi kościoła.
Zewnętrzne elewacje kościoła opięto uskokowymi przyporami, w zachodnich narożnikach korpusu usytuowanymi pod skosem. Pomiędzy nimi przeprute zostały obustronnie rozglifione, zamknięte ostrołukowo okna, a także portale wejściowe, obramione ostrołucznymi, profilowanymi ościeżami (jeden zachodni skierowany na bramę miejską, dwa od strony północnej zwrócone ku rynkowi). Fasada zachodnia, kaplica i zakrystia ozdobione zostały szczytami i półszczytami, pierwotnie dekorowanymi blendami.
Wewnątrz prostokątne, poprzecznie ustawione przęsła nawy głównej i prezbiterium odpowiadały prawie dwukrotnie węższym, wzdłużnie prostokątnym przęsłom naw bocznych. Nawy korpusu rozdzielono profilowanymi arkadami, którym nadano płynne przejście w trzony kwadratowych w przekroju filarów. Filary te upodobniono do ścian, wyróżniono jedynie wysokimi, profilowanymi cokołami. Wewnętrzne elewacje naw i prezbiterium opięły płaskie lizeny z wklęskami na krawędziach, tworzące w chórze i nawach bocznych płytkie, ostrołukowe wnęki, w których przepruto obustronnie rozglifione ostrołukowe okna. Wnękom nadano wiec rolę oporów niezwykle bogatych sklepień: sieciowych w prezbiterium, gwiaździstych w nawach. Ich żebra spoczęły na zawieszonych na ścianach geometrycznie ukształtowanych wspornikach (poza nawą główną gdzie ich rolę przejęły impostowe głowice lizen). Gotycką kaplicę przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego pierwotną bryłę, jednak szczyt fasady zachodniej przekształcono poprzez dodanie charakterystycznej dla baroku linii falistej, a w XIX wieku każdą z naw bocznych nakryto osobnym, niższym dachem i przebito nowe okna w ścianach nawy głównej. Ponadto do budowli dostawiono od północy i południa nowożytną kaplicę grobową oraz kruchtę. Architektura wnętrza zachowała gotycki charakter, lecz ściany w latach 1904 – 1910 pokryła polichromia Eligiusza Niewiadomskiego. Wtedy też część z detali architektonicznych zatarto lub ujednolicono (profile arkad międzynawowych, wsporniki, żebra sklepienne). Ze średniowiecznego wyposażenia świątyni zachowały się w drzwiach frontowych dwa brązowe uchwyty w kształcie lwich głów, oraz chrzcielnica datowana na drugą połowę XV wieku.
Obok kościoła zobaczyć można romański słup drogowy, ustawiony w 1151 roku w połowie drogi z Kruszwicy do Kalisza, uznawany za najstarszy znak drogowy w Polsce. Wykuty jest z piaskowca i liczy około 2,5 metra wysokości. Jego pochodzenie nie jest wyjaśnione, przypuszcza się jednak, iż fundatorem mógł być palatyn Bolesława Krzywoustego, Piotr Włostowic.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Maluśkiewicz P., Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, Poznań 2008.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.