Historia
Kościół w Kiełbasinie (Worst) został wzniesiony prawdopodobnie na początku XIV wieku. W czasie wojen polsko – krzyżackich został zdewastowany, gdyż odnotowano go w księdze szkód z 1414 roku, co było zarazem pierwszą wzmianką źródłową o nim. Szkody całej wsi wyceniono wówczas na znaczną sumę 400 grzywien. Według ksiąg metrykalnych z XV wieku kościół uposażony był czterema wolnymi włókami ziemi, ale w wyniku wojen duża część ziemi pozostawała niezamieszkana. W drugiej połowie XV wieku kościół odbudowano, a w 1520 roku przeszedł on wraz z całą osadą na własność miasta Torunia. Na przełomie XVII i XVIII wieku kościół ponownie znajdował się w złym stanie i konieczne były prace remontowe. Ostatnie większe prace remontowe prowadzono w latach 1968-1969.
Architektura
Kościół został zbudowany z kamieni polnych i cegieł na planie prostokąta, bez wydzielonego z bryły zewnętrznej prezbiterium, ale z dość długą zakrystią po stornie północnej, zlicowaną ze ścianą wschodnią korpusu. Ta prosta, gotycka budowla salowa osiągnęła 18,2 metrów długości i 11 metrów szerokości. Po stronie zachodniej na osi usytuowana została smukła i wąska, czworoboczna wieża o wymiarach 3,3 x 4 metry. Korpus przykryto dachem dwuspadowym, od wschodu opartym na pierwotnie stromym szczycie zdobionym bielonymi blendami. Od południa w średniowieczu znajdowała się mała kruchta.
Wejście umieszczono pośrodku ściany południowej korpusu, w ostrołucznym, uskokowym portalu, flankowanym przez dwa ostrołuczne okna z każdej strony. Od wschodu centralne okno wysunięto częściowo w szczyt, oraz oflankowano w dolnej części płycinami ze zdwojonymi ostrołukami. Samo okno wschodnie osadzono w przedłużonej ku dołowi środkowej blendzie szczytu, jednej z pięciu które ułożono w układzie piramidalnym. Wnętrze korpusu kościoła przykryto drewnianą kolebką.
Elewacje wieży wertykalnie przedzielono blendami a horyzontalnie tynkowanymi fryzami. Dolną i środkową część rozczłonkowano wysokimi blendami zamkniętymi łukami odcinkowymi, trzema od zachodu oraz dwoma od południa i dwoma na północy. Powyżej pierwszego fryzu umieszczono blendy krótsze i nieco węższe, także zamknięte łukami odcinkowymi, cztery od zachodu i odpowiednio po trzy z pozostałych dwóch stron. Dodatkowe dwie szerokie, ostrołucznie zamknięte blendy znalazły się na sąsiednich półszczytach korpusu. Najwyższą kondygnację wieży przedzieliły tylko proste otwory okienne, zaś w przyziemiu osadzono portal do podwieżowej kruchty, otwartej pierwotnie na nawę arkadą.
Stan obecny
Kościół pomimo zniszczeń z okresu nowożytnego zachował do dnia dzisiejszego gotycką formę, w której osiągnięto efekt estetyczny przy użyciu oszczędnych, ale przemyślanych środków architektonicznych (symetryczna fasada ze smukłą wieżą kontrastująca z pozbawionymi zdobień elewacjami wzdłużnymi korpusu). W okresie nowożytnym rozebrano górne partie szczytu wschodniego i przedsionek przed wejściem południowym, a okna południowe nieco poszerzono.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Thorn, red. J.Heise, Danzig 1889.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom XI, zeszyt 16, powiat toruński, red. T.Chrzanowski, M.Kornecki, Warszawa 1972.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.