Historia
Gotycki kościół w Kątach Wrocławskich (Canth, Kanth) zaczął być budowany na początku XIV wieku, natomiast pierwsza pośrednia wzmianka o nim pojawiła się w 1302 roku, kiedy to w źródłach pisanych wspomniano o miejscowym proboszczu. W 1318 roku kościół był jeszcze świątynią filialną kościoła w Milinie, natomiast w 1349 roku patronat nad nim przekazany został biskupowi wrocławskiemu. W XV wieku przeprowadzono gruntowną rozbudowę kościoła, w trakcie której powstał nowy korpus nawowy i wieża zachodnia.
W 1624 roku kościół strawił pożar, po którym nad nawą założono dwa dachy dwuspadowe. Jeszcze większe nowożytne przekształcenia miały miejsce w XIX wieku w trakcie prowadzonych prac remontowych. Wykonano wówczas nowy szczyt i więźbę dachową, nadbudowano zakrystię oraz dostawiono północną kaplicę, a wieżę zwieńczono galerią z neogotyckimi blankami, które w latach 1909 – 1910 zastąpiono balustradą z nadwieszonymi narożnymi wieżyczkami.
Architektura
Kościół zbudowano w północnej części miasta, w pobliżu murów obronnych. W XV wieku składał się on z trójnawowego, trójprzęsłowego, halowego korpusu o długości 18,8 metra i szerokości 16 metrów, masywnej wieży po stronie zachodniej, i dwuprzęsłowego, starszego, jeszcze XIV-wiecznego prezbiterium, zakończonego na wschodzie wielobokiem. Elewacje zewnętrzne kościoła rozczłonkowano dwuuskokowymi przyporami, poza ścianą północną, gdzie umieszczono zakrystię. Między przyporami znalazły się wysmukłe ostrołukowe okna o nieznacznie rozchylonych ościeżach, dochodzące na dole do otaczającego całą budowlę gzymsu kapnikowego. Okna w korpusie wykonano wysokie i dość szerokie.
Graniasta wieża zachodnia otrzymała grube mury, które nie musiały być wzmacniane przyporami. Jej przyziemie zwieńczono ostrołukowym sklepieniem kolebkowym, a do wnętrza prowadził zachodni portal łączący się z korpusem. Dostęp na wyższe kondygnacje wieży umożliwiała spiralna klatka schodowa znajdująca się w wielobocznej przybudówce, w południowo – zachodnim narożu między wieżą a ścianą zachodnią.
Bezpośrednio do korpusu wejście prowadziło przez portal we wschodnim przęśle nawy południowej. Otrzymał on formę ostrołukową o rozchylonych ościeżach o przekroju wieloboku, ustawionych na wysokim cokole z niewielką bazą. Archiwolta i górna część portalu otrzymały dochodzące do połowy wysokości profilowanie, składające się z trzech wałków i trzech wklęsek. W 1501 roku przed portalem dobudowano kruchtę z dwuosiowym portalem ujętym w prostokątne obramienie. Jego rozchylone ościeża i środkowy filarek ustawione były na dość wysokim cokole. Dolna część była wieloboczna, a górna profilowana.
Wewnątrz prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowym, którego żebra spływały na wsporniki o dekoracji roślinnej. W korpusie nawowym umieszczono smukłe ośmioboczne filary podtrzymujące sklepienie sieciowe w nawie głównej i sklepienia krzyżowe w nawach bocznych. Nawa główna otrzymała nieznacznie mniejszą szerokość od prezbiterium, ale pierwotnie większą wysokość. Żebra w korpusie wtopiono w ośmioboczną kostkę filarów, a na ścianach oparto na wspornikach z dekoracją roślinną zwieńczoną gzymsem.
Stan obecny
Kościół w większości zachował gotyckie cechy stylistyczne. Posiada układ przestrzenny z XIV/XV wieku z najstarszym prezbiterium, korpusem nawowym i wieżą. Efektem nowożytnych prac jest zwieńczenie wieży, kaplica północna, nadbudowana część zakrystii, a także mały aneks przy nawie południowej. Ponadto utracony został pierwotny szczyt wschodni korpusu, a przypory uległy wzmocnieniu. W ostatnich latach odnowiono elewacje zewnętrzne, ale utrzymano je w stylistyce nowożytnej, przy zastosowaniu kontrowersyjnej różowej kolorystyki (korpus i prezbiterium).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Kozaczewska-Golasz H., Halowe kościoły z wieku XV i pierwszej połowy XVI na Śląsku, Wrocław 2018.