Historia
Dawna osada opactwa lubiąskiego prawa miejskie otrzymała w 1242 roku. Miejskie mury obronne zaczęto w niej wznosić w trzeciej ćwierci XIII wieku, zapewne z inicjatywy księcia Bolka I. Budowano je i modernizowano w kolejnym stuleciu, zapewne w związku ze wzrostem rangi miasta, od 1303 roku stolicy księstwa jaworskiego. Już w 1292 roku Bolko nakazał naprawę istniejących odcinków murów i wybrukowanie jaworskiego rynku.
W 1427 i 1429 roku okolice Jawora zniszczyli husyci, ale miasta i zamku nie próbowali zdobywać. W latach 1510 – 1536 ze względu na rozwój broni palnej, dokonano modernizacji fortyfikacji, dobudowując drugi, zewnętrzny pierścień murów. Miejsca najbardziej zagrożone wzmocniono bastejami, z których można było prowadzić ostrzał z broni palnej.
W czasie wojny trzydziestoletniej zamek i miasto zajęli Szwedzi, a w 1648 roku obydwa ośrodki zostały spalone podczas odbijania przez Austriaków. Od tamtego momentu obwarowania popadły w ruinę z której nigdy już w pełni nie zostały podźwignięte. W XIX wieku zostały w większości rozebrane. W latach 1902 – 1904 odbudowano zawaloną część zachowanej bastei oraz na wniosek władz miejskich przyznano rządową dotację na dalsze prace renowacyjne.
Architektura
W XIV i XV wieku Jawor otoczony był pojedynczą linią muru obronnego o kształcie zbliżonym w planie do owalu. Strona zachodnia była dodatkowo chroniona przez rzekę Nysę Szaloną i obwarowania zamku, połączone z fortyfikacjami miejskimi. System obrony miasta wzmacniał kościół św. Marcina z wysoką wieżą, usytuowany w narożniku północno – wschodnim miasta. Do Jawora prowadziły cztery bramy: Bolkowska, Legnicka, Złotoryjska i Strzegomska, wychodzące na cztery strony świata.
Obok bramy Strzegomskiej usytuowano w ciągu muru obronnego wieżę Strzegomską. Zbudowano ją na planie kwadratu, górą przechodzącego w część ośmioboczną. Wyżej znajdował się taras pełniący funkcję głównego stanowiska obronnego oraz murowany hełm. Wieża uzyskała około 25 metrów wysokości, a grubość jej kamiennych murów wyniosła prawie 2 metry. Jej najniższa część dostępna była jedynie przez otwór w sklepieniu. Między lochem więziennym w części zbudowanej na planie kwadratu, a tarasem na szczycie, znajdowały się jeszcze dwie kondygnacje. Niższa to pomieszczenie gospodarcze i magazynowe, wyższa mieściła część mieszkalną, zwaną strażnicą. Wieża dostępna była z zewnątrz jedynie na poziomie drugiej kondygnacji poprzez drabiny bądź drewniany pomost.
W latach 1510 – 1538 w ramach modernizacji systemu obronnego Jawora wzniesiono drugi pierścień niższego zewnętrznego muru, wzmocniony nierównomiernie rozstawionymi półokrągłymi bastejami oraz trzema wydłużonymi bastejami łączącymi obydwa pierścienie obwarowań. Przed zewnętrznym murem wykopano rów i usypano ziemny wał. W przestrzeni między obiema liniami murów, czyli na tzw. międzymurzu, znajdowała się wciąż XIIl-wieczna fosa i ziemny nasyp. Na początku XVI wieku częściowo zamurowano także przestrzenie między blankami, pozostawiając wąskie strzelnice dla hakownic. Bramy miejskie poprzedzone zostały wówczas długimi szyjami, połączonymi z zewnętrznym obwodem murów.
Stan obecny
Ze średniowiecznych obwarowań do dziś zachowały się nieliczne fragmenty, spośród których najbardziej okazałą jest baszta Strzegomska z XIV wieku (przebudowana w XV stuleciu), będąca pierwotnie elementem bramy Strzegomskiej oraz XVI-wieczna basteja zwana basteją Anioła. Baszta Strzegomska znajduje się przy połączeniu ulicy Staszica i Staromiejskiej, gdzie z dwóch stron przysłania ją współczesna zabudowa miejska. W pobliżu kościoła św. Marcina dojrzeć można krótki odcinek muru obronnego o pełnej wysokości, wraz z krenelażem, natomiast za klasztorem bernardyńskim fragment muru z przebudowaną basztą oraz zarys dawnej fosy.
pokaż wieżę Strzegomską na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Przyłęcki M., Miejskie fortyfikacje średniowieczne na Dolnym Śląsku. Ochrona, konserwacja i ekspozycja 1850 – 1980, Warszawa 1987.
Przyłęcki M., Mury obronne miast Dolnego Śląska, Wrocław 1970.
Rybotycki J., Jawor, pradzieje i średniowiecze, Wrocław 2015.