Historia
Pierwsza wzmianka pisemna o Jarocinie, jako o mieście, odnotowana została w 1257 roku. Na początku XV wieku poza jego centrum wybudowany został murowany kościół św. Ducha i szpital, powstały być może na miejscu starszych zabudowań drewnianych (możliwe też, że murowany kościół zbudowano dopiero w 1516 roku, gdyż taka data wyryta została na jednej z cegieł).
Kościół wraz z altarią erygować miał biskup poznański Stanisław Ciołek, zaś altarię, czyli zapis na utrzymanie ołtarza, ufundowali i uposażyli w 100 grzywien bracia Jakub, pleban jaraczewski, Wojciech, Bogusz i Jarosław Pruscy. W 1448 roku altarię tą cedował na Dziersława, plebana z Sośnicy, altarzysta Mikołaj. Od 1449 roku altarię zwano probostwem szpitalnym, którego proboszcz był zarazem przełożonym szpitala św. Ducha.
Około 1510 roku kościół miał stać tymczasowo opuszczony. Po śmierci ostatniego proboszcza w 1840 roku patronem kościoła został pleban jarociński, ale stan kościoła św. Ducha był wówczas zły. Już w 1833 roku zaprzestano w nim odprawiania nabożeństw, a wkrótce potem zaczęto rozbierać budowlę.
Architektura
Kościół św. Ducha był budowlą jednonawową, salową, o wymiarach wnętrza 8,9 x 15,1 metra, wzniesioną z cegły układanej w wątku gotyckim, przy użyciu zendrówek do tworzenia dekoracyjnych wzorów. Od zachodu zamknięty był nieco ukośnie poprowadzoną ścianą, na wschodzie natomiast trzema bokami. Całość opięta została przyporami, przy czym w narożniku północno – zachodnim zamiast przypory umieszczono sześcioboczną wieżyczkę z klatką schodową. Cechą charakterystyczną kościoła było pozostawienie na zewnętrznych elewacjach licznych otworów maczulcowych po wykorzystywanych w czasie budowy rusztowaniach.
Główne wejście umieszczono od zachodu, a boczne w elewacji południowej. Obydwa zamknięte zostały ostrołucznie, oprofilowane, zachodni dodatkowo ozdobiono po bokach wysokimi blendami: jedną zamkniętą dwuspadowo, drugą ostrołucznie. Ponadto po prawej stronie portalu utworzono wnękę na figurę lub źródło światła. Trzeci portal prowadził przez ścianę północną do zakrystii.
Wewnątrz korpus oraz nawa przykryte były drewnianymi stropami z belkami osadzanymi w gniazdach. Oświetlenie zapewniały duże okna ostrołuczne, szeroko rozglifione, wszystkie wysokie poza jednym umieszczonym nad portalem południowym i jednym zachodnim. Całkowicie pozbawiona otworów okiennych była strona północna, tam bowiem oprócz zakrystii musiały znajdować się zabudowania szpitalne.
Stan obecny
Kościół znajduje się dziś w stanie użytkowanej okazjonalnie, częściowej ruiny, z pełnym obwodem murów, za wyjątkiem niezachowanej zakrystii i gdzieniegdzie uzupełnianymi górnymi partiami ścian przy pomocy cegły maszynowej. Wnętrze przykryte jest współczesnym dachem, niewidocznym od strony zewnętrznej. Kościół od środka dostępny jest tylko w trakcie organizacji imprez kulturalnych lub rzadkich uroczystości religijnych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.