Historia
Przyjmuje się, iż zamek Bolczów wzniósł niedługo przed 1375 rokiem ochmistrz książąt świdnickich i burgrabia zamku Sokolec, Clericus Bolcze, który parę lat wcześniej kupił rozległe ziemie pomiędzy pasmem Gór Ołowianych a Karpnikami. W 1375 roku ustanowił on uposażenie dla swej żony zapisując jej w dożywocie liczne dobra, ale z umowy wyłączył Bolzenstein, co było pierwszą znaną wzmianką o zamku. Zapewne był on ośrodkiem zarządzania miejscowych dóbr oraz strzegł pobliskie tereny górnicze.
W kolejnych latach XIV wieku właściciele zamku często się zmieniali, zapewne z powodu dochodowych kopalni w Miedziance w których lokowano kapitał. Po 1375 roku Bolczów dzierżył Puta z Častolovic i Hannos Wiltberg, a od 1397 roku bracia Ylenburg. Już jednak rok później jeden z rodzeństwa o imieniu Wendo odsprzedał miejscowe dobra braciom Konradowi i Reinhardowi von Boralowicz. Na początku XV wieku właściciele Bolczowa sprzyjali napływającemu z Czech ruchowi husyckiemu, zapoczątkowanemu przez spalenie na stosie w 1415 roku Jana Husa – filozofa, kościelnego reformatora i rektora Uniwersytetu Praskiego. Dodatkowo prowadzili na szlakach handlowych działalność rozbójniczą, co w 1433 roku sprowokowało odwetową zbrojną wyprawę mieszczan świdnickich. Zamek Bolczów został wówczas zdobyty i zniszczony, podobnie jak rok później zamek Sokolec.
Bolczów został odbudowany po zakończeniu wojen husyckich w połowie XV wieku i jednocześnie powiększony o zabudowania podzamcza. Po zdobyciu w 1433 roku miał być własnością Hermanna von Czettritza z Konradowa, pana na zamku Książ i domniemanego przywódcy zbrojnej wyprawy, a po roku braci von Liebenthal. Jego losy w kolejnym pięćdziesięcioleciu nie są bliżej znane, lecz na przełomie XV i XVI wieku z nieznanych przyczyn opustoszał. Dopiero w latach 1517-1518 został odrestaurowany przez Hansa Dippolda von Burghausa, a następnie po kilku zmianach właścicieli w latach 1537-1543 Just Dietz, dworzanin Zygmunta Starego, zmodernizował system obronny budując barbakan i wieżę przybramną. Prace te przeprowadzono na fali strachu i zagrożenia Śląska przed postępami Turków. Prawdopodobnie na początku XVII wieku Daniel Schaffgotsch, ówczesny właściciel Janowic, zlecił dalsze prace na zamku. Jego upadek nastąpił w 1645 roku za sprawą Szwedów, którzy zdobyli go w czasie wojny trzydziestoletniej, a następnie spalili. Odtąd budowla nie była zamieszkana.
Architektura
Zamek wzniesiono na górskim grzbiecie ponad doliną rzeki Bóbr na północy, którą przebiegał trakt z Jeleniej Góry do Bolkowa. Na spłaszczonej kulminacji wzniesienia, opadającej od zachodu i północy stromym zboczem ku wąwozowi strumienia Janówka, wykorzystano grupę granitowych skał, pomiędzy którymi wolne przestrzenie wypełniono murami, zamurowano szczeliny, a niektóre skalne bloki podwyższono.
Najstarszą częścią warowni był zamek górny, zajmujący teren między dwiema formacjami skalnymi po stronie północno – zachodniej późniejszego założenia. Na skalnym, zachodnim bloku zwanym Kapelanią stanął kamienno – drewniany dom mieszkalny o kształcie zbliżonym w planie do trapezu. Jego elementy drewniane mocowano w skale osadzając je w specjalnie wykutych gniazdach. Kolejny dom, umieszczony od północy, tuż przy krawędzi stromego zbocza, był prostokątny w planie, o wymiarach 7,8 x 20 metrów i podpiwniczony sklepioną kolebkowo komorą z przedsionkiem. W przyziemiu posiadał dwie izby o zbliżonej wielkości. Ich wnętrze oświetlały dwa wąskie okna oraz południowe wejście. Być może jeszcze jedno nieregularne wnętrze znajdowało się w zaułku pomiędzy grupą skał i ścianą frontową budynku, które przechodząc przez narożnik miało swą kontynuację po stronie wschodniej. Pośrodku zamku górnego funkcjonował w miarę regularny dziedziniec z bramą zlokalizowaną w kurtynie południowej, która łączyła dwa naprzeciwległe skalne bloki. Na dziedzińcu znajdował się zbiornik na wodę deszczową i zabudowania gospodarcze we wschodniej części. Ponad nimi na skale wybudowano narożną, czworoboczną wieżę obronną flankującą bramę.
Po stronie południowej i wschodniej zamku górnego znajdowało się nieregularne przedzamcze (zamek dolny), utworzone zapewne po 1433 roku (rozbudowa zamku dolnego mogła mieć także miejsce na początku XV wieku lub dopiero na początku XVI wieku). Tworzyły go dwa, rozdzielone grupą skał dziedzińce, które wówczas zostały ograniczone murem obronnym wstawionym pomiędzy przerwy w skalnych blokach na północnym – wschodzie i dłuższą, załamaną kurtyną na południowym – zachodzie. W jej długości rozmieszczono dziewięć otworów strzeleckich. W południowym narożniku wjazdu na zamek bronił czworoboczny budynek bramny, wykorzystujący skałę jako wschodni bok. We wschodnim odcinku muru, otaczającym drugi, wyżej położony dziedziniec, prawdopodobnie znajdowało się dodatkowe przejście, ukryte pomiędzy spiętrzonymi skałami. Mieścił się tam również przystawiony do kurtyny prostokątny w planie budynek.
W pierwszej połowie XVI wieku rozbudowano kompleks bramny po stronie południowo – wschodniej. Późnośredniowieczny budynek z przejazdem uzupełniono wówczas od wschodu półokrągłą wieżą, a wjazd poprzedzono półkolistym przedbramiem o formie barbakanu. W jego murach umieszczono pięć otworów strzeleckich. Prowadził do niego drewniany most przerzucony ponad przekopem.
Stan obecny
Z trzech głównych części budowli najlepiej zachowała się do dzisiaj część XVI-wieczna z murem barbakanu, półokrągłą wieżą oraz budynkiem bramnym. Zobaczyć także można ciąg murów obwodowych z otworami strzeleckimi, cysterną na wodę oraz ruiny narożnej wieży i fragmenty domu mieszkalnego na zamku górnym. Prostokątne, duże otwory okienne w półokrągłej wieży przybramnej i budynku bramnym najpewniej pochodzą z czasów XX-wiecznej adaptacji zabytku. Ruina jest bezpłatnie udostępniona do zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chorowska M., Dudziak T., Jaworski K., Kwaśniewski A., Zamki i dwory obronne w Sudetach. Tom II, księstwo jaworskie, Wrocław 2009.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Przyłęcki M., Zamek Bolczów, Wrocław 1965.