Historia
Osada przy przeprawie przez rzekę Pilicę, na ważnym szlaku z Kujaw i Mazowsza do Małopolski oraz dalej na Ruś, istniała już w XI wieku. W źródłach pisanych po raz pierwszy odnotowana została w 1145 roku, gdy wymieniono jej targ i bród z komorą celną. Prawdopodobnie w czasie rządów króla Kazimierza Wielkiego osadę przeniesiono z rejonu kościoła św. Idziego na nowe miejsce i jednocześnie w trzeciej ćwierci XIV wieku wybudowano w jej sąsiedztwie zamek. Prawdopodobnie równocześnie z budową zamku trwały prace nad obwarowaniami miejskimi, według kronikarzy Jana z Czarnkowa i Jana Długosza powstałymi z fundacji Kazimierza Wielkiego. Być może budowa miejskiego muru obronnego nie została nigdy ukończona, bowiem po śmierci ostatniego Piasta sytuacja gospodarcza miasta była słaba. Co więcej miało ono częste problemy z powodziami i podtopieniami Pilicy, regularnie naruszającymi miejskie obwarowania. Do całkowitej destrukcji fortyfikacji miejskich przyczyniły się wojny szwedzkie w XVII wieku. W XVIII stuleciu stała jeszcze jedna brama oraz odcinek muru, lecz w XIX wieku były to już jedynie niewielkie relikty.
Architektura
Inowłódz założony został na niskim terenie w zakolu Pilicy, na jej lewym brzegu, po północnej stronie koryta rzecznego, które obejmowało miasto także od strony wschodniej. Od północy barierę wodną stanowiła odnoga starorzecza Pilicy, oddzielającego miasto od osady przelokacyjnej, co pozostawiało najsłabiej chroniony naturalnymi warunkami terenu odcinek zachodni, gdzie na przedpolu znajdowały się podmokłe łąki. Po stronie północno – zachodniej usytuowany został zamek królewski, prawdopodobnie połączony z obwarowaniami miasta. Wzniesiono go na wyniesionej partii terasy zalewowej Pilicy, która powstała w procesie akumulacji osadów rzecznych i przesuwania się głównego nurtu. Kształt miasta dostosowany został do głównej osi komunikacyjnej, zaś zarys jego fortyfikacji zdeterminował kształt naturalnego wywyższenia terenu w dolinie Pilicy.
Obwarowania miejskie obejmowały nieregularny w planie obszar o wielkości około 6 ha, mierzący w kierunku równoleżnikowym i południkowym około 250 metrów, co dawałoby łączną maksymalną długość muru miejskiego rzędu 800 metrów. Uliczka podmurna mogła zostać w średniowieczu ukształtowana, choć ze względu na słabe zasiedlenie miasta i skoncentrowanie zabudowy mieszkalnej w jego środkowym obszarze, zwłaszcza w pobliżu centralnego placu rynkowego, tylne części działek zapewne zajmowane były jedynie przed sady i ogrody. Nie ma pewności czy mur miejski wzniesiono na odcinku południowym, najsilniej zniszczonym na skutek erozji i wylewów Pilicy. Możliwe, iż obronę uzupełniały tam lżejsze obwarowania drewniano – ziemne. Niezbyt jasne jest również połączenie zamku z murem miejskim, który z pewnością dochodził do fosy zamkowej, ale z samym zamkiem mógł się już nie łączyć. W obrębie miasta znajdować się za to mógł przygródek z gospodarczym zapleczem zamku (podzamcze). Po stronie południowej mur miejski mógł być zakończony przed fosą zamkową czworoboczną wieżą lub basztą.
Miejski mur obronny na odcinku wschodnim miał jedynie 1,2 metra grubości na poziomie odsadzki, a wyżej około 1 metra szerokości. Przypuszczalnie podobne gabaryty posiadał również na pozostałych odcinkach, co dawałoby najwyżej 5-6 metrów wysokości i nie pozwalało na umieszczenia chodnika straży w koronie, lecz wymagało poszerzenia drewnianym gankiem. Ochronę obrońców najpewniej stanowiło od strony polnej blankowane przedpiersie. W linii muru znajdować się mogły także baszty wykuszowe, czyli konstrukcje otwarte od strony miasta i zbliżone wysokością do kurtyn. Z pewnością funkcjonowały na odcinku wschodnim, a zatem mogły też zostać wybudowane od bardziej zagrożonej strony zachodniej, czy północnej. Szacunkowo na całym obwodzie mogło ich funkcjonować najwyżej 8 do 10.
Do miasta wiodły trzy bramy: Piotrkowska (zwana także Warszawską) od strony północnej, Krakowska w pobliżu południowo – wschodniego narożniku oraz Zamkowa przy narożniku północno – zachodnim. Krakowska i Piotrkowska leżały na wylotach głównych tras komunikacyjnych, Krakowska przy przeprawie przez rzekę, a Piotrkowska pośrodku odcinka północnego, na osi placu rynkowego, przed spokojniejszymi wodami starorzecza. Obie główne bramy miały formę wieżową z przejazdami w przyziemiu. Krakowska wzniesiona została na planie kwadratu o wymiarach 7,2 x 7,2 metra, ze światłem przejazdu wynoszącym 3,8 metra i wewnętrzną szerokością 4,9 metra.
Stan obecny
Miejskie mury obronne Inowłodza nie zachowały się do czasów współczesnych na powierzchni terenu. Ich relikty znane są jedynie z prac archeologicznych, prowadzonych głównie na odcinku wschodnim, przy bramie Krakowskiej i w jej pobliżu. W mniejszym stopniu pozostałości obwarowań miejskich odkryte zostały w pobliżu zamku, natomiast w ogóle nie natrafiono na nie po stronie południowej miasta (nie wiadomo czy uległy całkowitej erozji na skutek wylewów rzeki, czy też nigdy nie miały tam formy murowanej). Funkcjonowanie baszt miejskich poświadczone zostało jedynie na planie z 1817 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Augustyniak J., Zamek w Inowłodzu na tle dziejów miasta, Łódź – Inowłódz 2013.
Lechowicz Z., Olędzki M., Dawne dzieje Inowłodza, Łódź 2004.
Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.