Historia
Parafia w Humniskach miała zostać założona w 1409 roku i uposażona przez Benka z Żabokruk, starostę przemyskiego, sanockiego i halickiego. Prawdopodobnie wkrótce potem rozpoczęto budowę kościoła św. Stanisława. W 1556 roku został on konsekrowany, być może z powodu prowadzonej wcześniej jakiejś nieznanej renowacji, natomiast w 1624 roku miał dzięki swym cechom obronnym (być może ziemne obwałowania) ocaleć w trakcie najazdu tatarskiego. W 1699 roku przeprowadzono remont, podczas którego dostawiona została murowana zakrystia. Kolejne renowacje miały miejsce w XVIII oraz w drugiej połowie XIX stulecia, zaś gruntowna przebudowa i rozbudowa kościoła nastąpiła w latach 1887-1889 oraz w latach 1898-1900. Dobudowano wówczas kaplicę północną i południową, przedłużono nawę w kierunku zachodnim (rozbierając pierwotną ścianę zachodnią), dobudowano kruchtę i przebudowano zakrystię.
Architektura
Pierwotny kościół zbudowany został na planie orientowanego względem stron świata, wydłużonego prostokąta, zakończonego po stronie wschodniej trójbocznie, bez wyróżnionego zewnętrznie z bryły prezbiterium (jest ono tej samej szerokości co nawa). Pośrodku dłuższych boków, czyli po stronie północnej i południowej wzniesione zostały płytkie kaplice, tworzące rodzaj transeptu. Całość budowli zwieńczono ozdobnym, nacinanym gzymsem gotyckim (zbliżonym w formie do gzymsu kościoła w Haczowie), z umieszczonymi pod okapem dachu zaczepami (elementami zabezpieczającymi przed zsunięciem się konstrukcji więzów krokwiowych). Więźbę dachową utworzono z 15 więzarów krokwiowych, z których 6 przypadło na prezbiterium, 3 na transept, a 9 na nawę.
Kościół w Humniskach wzniesiono w konstrukcji zrębowej (wieńcowej), czyli z poziomo układanych bierwion, łączonych bez użycia gwoździ za pomocą zaczepów, przy czym zrąb kościoła został oszalowany. Jednoprzestrzenny układ kościoła, przykrytego wspólnym dachem jednokalenicowym (pierwotnie zapewne krytym gontem lub strzechą), sprawił, iż nie było potrzeby zastosowania systemu zaskrzynieniowego, jednej z najbardziej charakterystycznych cech konstrukcyjnych późnogotyckich kościołów z terenu Małopolski. Ściany korpusu i transeptu otrzymały tą samą wysokość, przez co ten ostatni ukształtowano za pomocą długich przypustnic opartych na krokwiach, wytwarzającego rodzaj półpołaciowego przykrycia, jakby wysuniętego z dachu głównego i od niego niższego.
Stan obecny
Kościół został znacznie przekształcony w okresie nowożytnym, jednak przeprowadzone w latach 70-tych XX wieku badania odkryły, iż pierwotny układ przestrzenny oraz konstrukcyjny budowli jest dziś nadal dobrze czytelny i posiada cechy gotyckie (które wcześniej nie były łączone z architekturą z okresu średniowiecza, a jak się okazało tworzyły odrębny typ, obecny np. w kościele w Modlnicy, czy w niezachowanych świątyniach w Jangrocie i Straszęcinie). W Humniskach przetrwał pierwotny zrąb prezbiterium, częściowo kaplic bocznych oraz ścian nawy: południowej i północnej, a także jednorodna więźba dachowa, jednolicie znakowana nacinanymi ciesielskimi znakami montażowymi. Wszystko to, wraz bardzo prawdopodobną datą powstania kościoła już w pierwszej połowie XV wieku, stawia go pośród najstarszych zachowanych i najcenniejszych zabytków drewnianych na terenie Polski.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Brykowski R., Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku, Warszawa 1981.
Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce południowej, Wrocław 1984.