Historia
Kościół w Grzybnie (niem. Thänsdorf) został zbudowany pod koniec XIII lub na samym początku XIV wieku. Wraz ze wsią należał do templariuszy z Rurki, a następnie do joannitów. W trakcie XVIII-wiecznej przebudowy powiększono okna budynku, zamurowano pierwotne portale, ściany wzmocniono przyporami i wybudowano wieżę w konstrukcji ryglowej, którą następnie w 1837 roku zwieńczono iglicą. Budowla ucierpiała w czasie drugiej wojny światowej, lecz odbudowy podjęto się już w 1946 roku. Wówczas była ponownie konsekrowana pod nowym wezwaniem św. Antoniego z Padwy. W roku 1967 wydano pozwolenie na rozebranie ryglowej wieży, którą zastąpiono niewielką, blaszaną wieżyczką na kalenicy dachu nawy.
Architektura
Kościół i otaczający go cmentarz usytuowano w środkowej części wsi, na wywyższeniu terenu po północnej stronie traktu łączącego dobra joannitów w Swobnicy i Rurce. Budowla pierwotnie składała się z nawy na rzucie prostokąta o wymiarach 15,1 x 10,9 metrów oraz z wydzielonego po wschodniej stronie prezbiterium na rzucie zbliżonym do kwadratu o bokach długości 7,6 i 7,3 metrów. Kościół posiadał więc bardzo rozpowszechniony układ pośród wiejskich późnoromańskich i wczesnogotyckich budowli sakralnych. Jego mury wzniesiono z kostki granitowej ułożonej w 24 warstwach i przykryto dwuspadowym dachem, nieco niższym nad prezbiterium.
Elewacje zewnętrzne kościoła były surowe, pozbawione zdobień, pierwotnie nie podparte żadnymi przyporami. Wejście do kościoła znajdowało się w południowej ścianie nawy, drugi, półkoliście zamknięty portal nieco nietypowo umieszczony był także po północnej stronie. Wnętrze oświetlały wąskie, obustronnie rozglifione, ostrołuczne czy też lancetowate okna, których triada umieszczona była na wschodniej ścianie prezbiterium. Ściany boczne prezbiterium mogły posiadać po dwa lub po jednym oknie, natomiast ściany wzdłużne nawy po trzy.
Wnętrze kościoła prawdopodobnie nie było podsklepione. Z powodu braku przypór, łuków tarczowych czy wyprowadzeń żeber najpewniej zarówno nawę jak i prezbiterium przykrywały drewniane stropy belkowe lub ewentualnie otwarta więźba dachowa dwuspadowych dachów. Obie części kościoła rozdzielała stosunkowo wąska, półkoliście zamknięta arkada tęczy.
Stan obecny
Kościół częściowo utracił pierwotny, średniowieczny charakter, przede wszystkim ze względu na znacznie powiększone, zamknięte odcinkowo i półkoliście otwory okienne. Także korona murów oraz przypory wzmacniające ścianę zachodnią nawy pochodzą z okresu nowożytnej przebudowy kościoła. Północny portal wejściowy zachował się ale jest obecnie zamurowany. W murach nawy i na południowej oraz wschodniej ścianie prezbiterium widać jeszcze pozostałości po dawnych wnękach okiennych w postaci wąskich zamurowań.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół pw. św. Antoniego z Padwy, H.Wieczorkiewicz, nr 1045, Grzybno 1996.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenhagen, Stettin 1902.
Piasek D., Średniowieczne kościoły granitowe Pomorza Szczecińskiego i Nowej Marchii, Gdynia 2023.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.