Historia
Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła w Grzędzicach (Seuelde w 1248 roku, Zeeuelde w 1426 roku, później Seefeld) zbudowany został w pierwszej połowie XV wieku, zapewne na miejscu starszej świątyni, odnotowanej już w 1339 roku. Wieża dobudowana została pod koniec XV stulecia. Po 1534 roku kościół został przejęty przez luteran, którzy wyremontowali go w 1819 roku ze zniszczeń spowodowanych pożarem. W latach 1910 – 1911, w trakcie prac nad dostawianiem aneksu z lożą kolatorską i kotłownią, odkryty został zespół średniowiecznych malowideł, poddanych następnie renowacji. Świątynię odnowiono już jako katolicką w latach 50-tych XX wieku.
Architektura
Kościół powstał jako budowla salowa, orientowana, wzniesiona na planie krótkiego czworoboku, ale z pięciobocznie zamkniętą częścią prezbiterialną po stronie wschodniej. Wieloboczny rzut korpusu uzyskał wymiary około 17 x 13,8 metrów. W drugim etapie budowy tą skromną budowlę poprzedzono od zachodu wieżą na planie kwadratu, o długościach boków wynoszących 7,3 metra i wysokości murów przekraczającej nieco 15 metrów.
Wszystkie ściany kościoła posadowione zostały na kamiennym fundamencie, wymurowane z kamieni narzutowych różnej wielkości, bez zachowania regularności warstw, przy czym głazy połączono wapienną zaprawą wymieszaną z ceglanym gruzem. Jedynie naroża ścian, ościeża portali i okien, obramienia blend i fryzy zdobiące wieżę wykonano z cegły. Ponadto w czwartej, najwyższej kondygnacji wieży wewnątrz zastosowano konstrukcję szkieletową, opartą na czterech słupach w każdej ścianie. Słupy te uzupełniły rygle i zastrzały.
Najstarsze wejście wiodło do korpusu od południa, poprzez ostrołuczny, uskokowy portal ze sfazowanymi ościeżami. Po wybudowaniu wieży w jej ścianie zachodniej umieszczono kolejny portal, prowadzący przez podwieżową kruchtę do dwuuskokowego, ostrołucznego portalu w korpusie. Wejście to pierwotnie ryglowane było od wewnątrz belką. Okna korpusu zamknięto ostrołucznie i przedzielono laskowaniem, natomiast wąskie otwory w wieży zakończono łukami odcinkowymi. Elewacje zewnętrzne korpusu pozostawiono gładkie, nie rozdzielone przyporami. Akcent horyzontalny wprowadziła tynkowana opaska oraz schodkowy gzyms pod okapem dachu.
Elewacje wieży ozdobiono licznymi blendami. Zaraz nad portalem wejściowym znalazła się szeroka blenda ostrołukowa, flankowana przez nietypowe dwie smukłe, zwężające się ku górze wnęki. Dekoracje górnej części wieży utworzyły z trzech wolnych stron blendy zamknięte zdwojonymi ostrołukami, rozmieszczone po cztery w jednym rzędzie, oraz po wschodniej stronie dwie wnęki koliste.
Stan obecny
Kościół należy do grupy najlepiej zachowanych średniowiecznych wiejskich budowli sakralnych rejonu powiatu stargardzkiego. Zachował pierwotny układ, powiększony jedynie od północy przez współczesną zakrystię (dawniej loża kolatorska). Okna prawdopodobnie zachowały pierwotne kształty, były jedynie uzupełniane w XIX wieku. Oryginalny portal wejściowy w ścianie południowej jest obecnie zamurowany ale dobrze widoczny. Dodatkiem całkowicie nowożytnym są natomiast dwie sterczyny w narożach zachodnich korpusu.
Wewnątrz kościół do dziś posiada drewniane belki stropowe z 1550 roku, gotycką figurę Chrystusa z około 1500 roku i granitową chrzcielnicę z XIII wieku. Najbardziej cenne są jednak polichromie z lat 1450-1470, przedstawiające 33 postaci w scenach biblijnych. Te unikalne i najstarsze na Pomorzu Zachodnim malowidła późnogotyckie, ufundowane zostały przez stargardzkie bractwo. Niestety ich północna część została częściowo uszkodzona w trakcie XIX-wiecznej przebudowy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Katalog zabytków powiatu stargardzkiego, red. M.Majewski, tom 1, Stargard 2010.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Satzig, Stettin 1908.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.