Historia
Budowę kościoła Wniebowzięcia NMP rozpoczęto u schyłku XIII wieku. Pierwsza wzmianka źródłowa z 1297 roku odnotowała proboszcza imieniem Ludevinus, dzięki czemu można przyjąć, iż mniej więcej w tym okresie rozpoczęto prace budowlane. Na początku wzniesiono wschodnią część kościoła – prezbiterium, a następnie korpus nawowy. Główny etap prac zakończono prawdopodobnie przed 1333 rokiem. Kilkadziesiąt lat później, w pierwszej połowie XV wieku, powstała wieża kościelna oraz zakrystia. Ostatnim etapem rozbudowy była kaplica Mariacka, która została usytuowana przy północnej elewacji korpusu nawowego. Jej ukończenie wraz z konsekracją przez biskupa Martinusa w roku 1498 zwieńczyło proces powstawania kościoła.
Do 1534 roku świątynia użytkowana była przez katolików, następnie, w wyniku reformacji przejęta została przez luteran. Spowodowało to z czasem znaczne zaniedbanie obiektu, zarządzanego przez ówczesnych diakonów, oraz przejęcie części majątku kościelnego przez radę miasta. Z powodu skarg mieszkańców na zły stan budowli, pierwsze prace naprawcze przy wieży podjęto już na początku XVII wieku, ponadto wyremontowano organy i założono bibliotekę.
W 1658 roku gryficką farę spustoszył wielki pożar. W jego trakcie zniszczone zostały sklepienia, górne części filarów międzynawowych, korona murów obwodowych. Prace remontowe podjęto rok później, a w 1666 roku przystąpiono do zakładania nowego zwieńczenia wieży. Dalsze renowacje przeprowadzano w XIX i na początku XX wieku. W 1859 wyremontowano wieżę, a w 1870 i w latach 1909-1910 kościół poddano regotyzacji, między innymi wstawiając nowe maswerki okienne i odnawiając szczyt wschodni.
Architektura
Kościół wzniesiono w przyrynkowym południowym bloku miasta z cegły w wątku wendyjskim i gotyckim, z zastosowaniem kwadr granitowych w dolnych partiach, oraz glazury w dekoracyjnych profilach. Złożony został z czteroprzęsłowego, trójnawowego korpusu o formie halowej oraz trójprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego od wschodu ścianą prostą. Na osi fasady zachodniej korpusu na początku XV wieku usytuowana została masywna, czworoboczna wieża. Przy prezbiterium dobudowana została od południa piętrowa, dwuprzęsłowa zakrystia, natomiast do korpusu od północy pod koniec XV wieku dostawiono kaplicę Mariacką. Zwartą bryłę kościoła nakryto dachami dwuspadowymi o wyraźnych różnicach wysokości.
Wieża uzyskała cztery kondygnacje, dekorowane na drugim piętrze triadami blend z kolistymi wnękami wieńczącymi poczwórne wąskie lancety, a na trzecim piętrze podobnymi blendami o uproszczonej kompozycji, umieszczonymi po cztery na każdej elewacji. Poszczególne kondygnacje wieży rozdzieliły gzymsy i fryzy. Na poziomie najniższej kondygnacji o charakterze cokołu osadzono bogato profilowany, ostrołukowy portal zachodni. Oprócz niego pierwotnie funkcjonowały jeszcze portale boczne. Wieża pierwotnie zwieńczona była dachem dwuspadowym, opartym od północy i południa na szczytach.
Przy zachodnich narożach korpusu nawowego umieszczono smukłe ośmioboczne wieżyczki schodowe. Pozostałe narożniki oraz zewnętrzne elewacje korpusu i prezbiterium opięto przyporami, między którymi umieszczone zostały ostrołukowe okna, pierwotnie zapewne w większości wypełnione trójdzielnymi maswerkami, profilowane w rozglifieniach. Narożne wschodnie przypory prezbiterium ustawiono ukośnie i ozdobiono ceramiczną dekoracją w formie nisz obramionych wimpergami i zwieńczonych krzyżami. Wschodnia ściana prezbiterium zwieńczona została trójkątnym szczytem o dwóch strefach dwudzielnych blend. Poniżej usytuowano duże okno ostrołukowe z maswerkiem. Pod okapem prezbiterium i naw poprowadzono ceramiczny fryz o motywach wici z rozetkami i winorośli oraz fryzy geometryczne.
Prezbiterium i korpus, oddzielone od siebie wydatnym łukiem tęczowym, nakryły sklepienia krzyżowo-żebrowe. W korpusie wsparte zostały one na smukłych, ośmiobocznych, profilowanych w narożach filarach i ostrołukowych arkadach międzynawowych. Przyziemie wieży i jedno z pomieszczeń zakrystii nakryto sklepieniami gwiaździstymi. Kaplica Mariacka zwieńczona została sklepieniem krzyżowo-żebrowym pierwotnie wspartym na środkowym filarze. W ścianach naw bocznych umieszczono w przyziemiu półkoliste wnęki, ponad którymi umieszczono ganek, przepruwający filary przyścienne na granicach przęseł.
Stan obecny
Kościół pomimo nowożytnych interwencji jest jednym z wyróżniających się budynków halowych z jednonawowym prezbiterium, typu charakterystycznego dla miejskich far regionu Pomorza (Choszczno, Trzebiatów, Nowogard, Chociwel). We wszystkich swych częściach prezentuje bardzo wysoką jakość artystyczną, ponadto w jego wnętrzu znajduje się kilka cennych elementów średniowiecznego wyposażenia. Najstarszy jest późnogotycki tryptyk z początku XVI wieku oraz romańska chrzcielnica. Przebudowy nowożytne doprowadziły do odbudowy sklepień, regotyzacji szczytu wschodniego oraz szczytu kaplicy Mariackiej, wymiany maswerków i opasek impostowych na filarach, a także założenia nowego zwieńczenia wieży. Obecnie kościół wciąż pełni funkcje liturgiczne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M. Arszyński, T. Mroczko, Warszawa 1995.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenberg, Stettin 1914.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.