Historia
Kościół św. Katarzyny w Gościeszowicach (Giesmanndorff) został wzniesiony w drugiej połowie XIII wieku, przypuszczalnie pod koniec tamtego stulecia. W 1300 roku w źródłach pisanych odnotowana została sama wieś („villa Gosvini”), natomiast pięć lat później biskup wrocławski Henryk ustanowił we wsi nadania dla kustodii głogowskiej. Kościół pierwotnie tworzyła nawa i prezbiterium, w późnym średniowieczu dobudowano jeszcze wieżę.
W XVI wieku rozpoczął się proces zmiany wystroju i wyposażenia świątyni. W początkach stulecia dominowały jeszcze formy późnogotyckie, ale z czasem zaczęła je wypierać stylistyka renesansowa. W 1505 roku wstawiono ołtarz nieznanego artysty, od tego dzieła nazywanego Mistrzem Ołtarza z Gościszowic. W 1592 z fundacji rodziny von Kittlitz, ówczesnych właścicieli wsi i pobliskiego folwarku, wykonano w nawie kościoła chór muzyczny.
Podczas rozbudowy przeprowadzonej w XVII wieku do kościoła dobudowano zakrystię, drewnianą kolebkę w prezbiterium zamieniono na polichromowany strop, oraz przekształcono okna i zamurowano pierwotne wejście w południowej ścianie prezbiterium. Prawdopodobnie wówczas otynkowano również elewacje. W drugiej połowie XVII wieku dostawiono kaplicę grobową rodu von Kittlitz. Po II wojnie światowej kościół był parokrotnie remontowany, między innymi zastąpiono gontowy dach blachą a później dachówką, oczyszczono z tynków elewacje i odnowiono wnętrza.
Architektura
Kościół usytuowany został pośrodku osady, po północnej stronie wiejskiej drogi. Pod budowę wybrano płaski teren, wokół kościoła przeznaczony na cmentarz, zapewne już od chwili powstania ogrodzony w celu ochrony przed zwierzętami. Prawdopodobnie jeszcze w średniowieczu kościół otoczono kamiennym murem, przez który wejście wiodło od strony zachodniej, poprzez furtę z ostrołucznie zamkniętą arkadą przejazdu.
Kościół został wzniesiony z kamienia polnego, cegły i rudy darniowej, jako orientowana względem stron świata budowla jednonawowa. Pierwotnie składał się z prostokątnego w planie korpusu nawowego o wymiarach 17,1 x 10,5 metra oraz z węższego prezbiterium, także na planie prostokąta, o wymiarach 10 x 7,1 metra, co było typowym układem dla niewielkich kościołów parafialnych XIII-wiecznego Śląska. Nawę oraz niższe od niej prezbiterium nakrywały dachy dwuspadowe. W okresie późnego średniowiecza od strony południowej do nawy dostawiona została masywna, czworoboczna wieża, której przyziemie pełniło rolę kruchty.
Wewnątrz nawę początkowo nakrywał strop, a prezbiterium prawdopodobnie drewniana kolebka. Oświetlenie budowli zapewniały wąskie i wysokie okna ostrołukowe, spośród których wschodnie w prezbiterium sięgało wysoko w szczyt. Niewielki otwór w ścianie zachodniej być może oświetlał klatkę schodową w grubości muru. Wejście do wnętrza świątyni prowadziło przez dwa portale ostrołukowe: pierwszy w elewacji zachodniej, drugi w ścianie południowej, wpierw w nawie, później także w wieży. Dodatkowy portal prowadził wprost do prezbiterium.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowany został pierwotny układ przestrzenny, ostrołukowa arkada tęczy (nieco zniekształcona), dwa uskokowe portale w nawie (zachodni i południowy) oraz portal w południowej ścianie prezbiterium, obecnie zamurowany. Część okien zachowała wykrój pierwotnego łuku ostrego, natomiast w ścianach wieży oraz w zachodniej ścianie korpusu zachowały się okna szczelinowe. We wnętrzu kościoła znajduje się późnogotycki ołtarz z 1505 roku, zbudowany w warsztacie Mistrza z Gościeszowic.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół fil. p.w. św. Katarzyny, S.Dąbrowski, S.Kowalski, nr 3300, Gościeszowice 1998.
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości B-G), Wrocław 1990.
Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, red. S.Brzezicki, C.Nielsen, Warszawa 2006.