Historia
Pierwszy, późnoromański kościół farny w Goleniowie, wzniesiono zapewne wkrótce po lokacji miasta na prawie magdeburskim w 1268 roku. Źródła pisane odnotowały jego istnienie już w 1271 roku, kiedy to książę pomorski Barnim I oddał go pod patronat klasztoru wiktorynów w Ückermunde (Wkryujście). Według dokumentu z 1368 roku patronat nad kościołem sprawował w tym czasie zakon joannitów w Baniach.
Po podziale księstwa zachodniopomorskiego w 1295 roku, Goleniów wszedł w skład księstwa szczecińskiego, otrzymując wiele przywilejów handlowych, a dogodne położenie miasta przyczyniło się do jego rozwoju i przejścia w 1314 roku na korzystniejsze prawo lubeckie. Pomyślny rozwój miasta utrzymywał się także na początku XV wieku, co pozwoliło na podjęcie przez mieszczan budowy okazalszego kościoła gotyckiego. Powstawał on etapami od pierwszej ćwierci XV wieku do około drugiej ćwierci XVI stulecia.
Po 1534 roku kościół został przejęty przez ewangelików, którzy w 1589 roku nadbudowali wieżę. W kolejnych wiekach średniowieczny kościół, w wyniku pożarów i strat spowodowanych przez nowożytne wojny, ulegał częściowym przekształceniom. Pierwsze poważne zniszczenia wiązały się z wielkimi pożarami miasta w latach 1621 i 1686. Na początku XIX wieku zaczęto prowadzić liczne prace remontowe, a w 1865 – 1867 miała miejsce regotyzacja. Niestety kolejne, katastrofalne w skutkach, zniszczenia nastąpiły w czasie działań wojennych z 1945 roku. Średniowieczną formę świątyni zrekonstruowano na przełomie lat 50-tych i 60-tych XX wieku.
Architektura
Kościół usytuowano po północnej stronie czworoboczne rynku miejskiego, naprzeciwko ratusza i w sąsiedztwie jednej z głównych dróg łączącej bramę Młyńską z bramą Stargardzką. Wzniesiono go na kamiennych fundamentach wyprowadzonych do cokołu ze starannie ułożonych głazów narzutowych, spojonych zaprawą wapienną. Wyższe partie zbudowano z cegły w wiązaniu wendyjskim, także łączonej zaprawą wapienną.
Podczas pierwszej gotyckiej fazy budowlanej powstał korpus kościoła o formie trójnawowej, trójprzęsłowej hali oraz dwuprzęsłowe prezbiterium zamknięte na wschodzie trzema ścianami. Od zachodu usytuowano kwadratową w rzucie wieżę, a przy północnej ścianie prezbiterium parterową zakrystię. We wschodnim narożniku nawy północnej powstała wieżyczka komunikacyjna, w późniejszym okresie obudowana kaplicami. Od zewnątrz kościół opięto przyporami, podzielono elewacje horyzontalnie gzymsami i fryzami a wertykalnie wysokimi, ostrołucznymi oknami. We wnętrzu ściany obwodowe zostały zakomponowane w układzie dwukondygnacyjnym z niszami arkadowymi w partii cokołowej. Korpus podzielony został na nawy dwoma parami ośmiobocznych filarów i dwoma parami filarów przyściennych.
W drugiej połowie XV wieku przeprowadzono rozbudowę kościoła. Wybudowano wówczas ciąg kaplic przy nawie bocznej północnej, a przy nawie południowej kruchtę i kaplicę. Istniejącą już zakrystię nadbudowano o kondygnację piętra. Po stronie północnej i południowej wieży dobudowano dwuprzęsłowe kaplice, stanowiące przedłużenie naw bocznych i skomunikowane z przyziemiem wieży. Wnętrze zwieńczono krzyżowo – żebrowym sklepieniem, a w kaplicach przywieżowych i kruchcie zastosowano sklepienia gwiaździste.
Stan obecny
Kościół pod wezwaniem św. Katarzyny to cenny przykład lokalnej odmiany halowego kościoła miejskiego o krótkim korpusie nawowym, oryginalnego typu w późnogotyckiej architekturze regionu nadbałtyckiego. Niestety doznał on sporych zniszczeń w trakcie drugiej wojny światowej, dlatego widoczne dziś sklepienia oraz korona murów są rekonstrukcją. Oryginalny przetrwał szczyt zakrystii, portal zachodni w przyziemiu wieży oraz sklepienie jednej z kaplic północnych. Odtworzone lub odnowione musiały zostać maswerki i ościeża okienne, fryzy, gzymsy, posadzki, całe zadaszenie, przy czym część z detali architektonicznych zniszczona lub uszkodzona została zapewne już w trakcie pożaru z 1686 roku i innych licznych nowożytnych katastrof, a następnie poddawana była regotyzacji w XIX stuleciu (np. profile filarów, część sklepień, szczyty kaplic).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół katolicki farny pw. św. Katarzyny, L.Kozłowska, nr 2298, Goleniów 1997.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Naugard, Stettin 1910.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.