Historia
Kapliczka we wsi Gnojewo zbudowana została przypuszczalnie w początkowych latach XV wieku, choć mogła powstać także i pod koniec tamtego stulecia. W źródłach pisanych odnotowywana była bardzo rzadko. W 1724 roku zapisano: „Figurae Crucifixi muratae sunt in utroque Pago”, a więc w Szymankowie (Simonsdorf) oraz w Gnojewie (Gnojau), krzyże umieszczone były wówczas w murowanych kapliczkach. Budowli z Gnojewa w odróżnieniu od licznych rozmieszczonych przy innych wsiach udało się przetrwać okres nowożytny bez zniszczeń i przekształceń.
Architektura
Kapliczka usytuowana została przy trakcie z Malborka do Tczewa, na zachód od rozstaju do wsi Szymankowo. Zbudowano ją z cegły w wątku gotyckim, na rzucie kwadratu o wymiarach 0,9 x 0,9 metra, na niskim cokole, jako budowlę dwukondygnacyjną, zwieńczoną sterczynami. Sterczyny umieszczone w narożnikach i w osiach ścian bocznych nakryte zostały ceglanymi daszkami pulpitowymi, a masywna, wyższa sterczyna środkowa drobnymi szczycikami.
Z każdej strony kaplicy przeprute zostały otwory. Te w dolnej kondygnacji umieszczono w płycinach zamkniętych profilowanymi łukami w ośle grzbiety. Od frontu (południa), z tyłu (północy) i ze wschodu umieszczono półkolisty otwór wejściowy, natomiast z zachodu koliste przeźrocze. Ponadto w narożach dolnej kondygnacji, po bokach archiwolty oślego łuku, utworzone zostały małe wnęki na świece lub kwiat albo figurki.
Górna kondygnacja kaplicy wydzielona została gzymsem nad opaską tynkową. Od frontu wysoką, profilowaną arkadę podzielono na dwie wnęki z których dolną zamknięto odcinkowo, a górną ostrołucznie. Z pozostałych stron ściany górnej kondygnacji wypełniły niższe blendy dzielone ceglanym rozwidlonym laskowaniem.
Stan obecny
Gnojewska kapliczka jest zabytkiem unikalnym na terenie Polski, jedyną zachowaną budowlą tego typu z okresu średniowiecza, pomimo iż w wiekach średnich przydrożne kapliczki z pewnością były rozpowszechnione (nieodległe w Steblewie koło Tczewa i w Słoneczniku nie zachowały się, natomiast w Bystrzu przetrwała podobna gotycka budowla, ale o funkcji ossuarium). W ostatnich latach kapliczkę gnojewską poddano renowacji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die lädlichen Ortschaften, Danzig 1919.