Historia
Pierwszy zamek w Giżycku (Lötzen) założyli Krzyżacy na krótko przed 1340 rokiem, jako samotny, wysunięty głęboko w puszczę posterunek, umieszczony na przesmyku między dwoma jeziorami. Tą zapewne jeszcze drewnianą budowlę zniszczyli Litwini w 1365 roku. Nowy, murowany już zamek wzmiankowany był w źródłach pisanych od 1399 roku. Była to siedziba komornika podległego komturowi w Brandenburgu, a od 1489 roku prokuratora krzyżackiego.
W czasie wojny trzynastoletniej między królestwem polskim i zakonem krzyżackim okoliczna ludność spaliła zamek w 1455 roku. Zniszczenia były tak duże, że kolejny prokurator krzyżacki był wzmiankowany dopiero w 1489 roku. Od 1525 roku zamek przeszedł w ręce zarządców świeckich; wprowadził się do niego starosta książąt pruskich.
W drugiej połowie XVI wieku zamek przeszedł przebudowę renesansową, a kolejne zmiany nastąpiły w XVII podczas jego adaptacji do roli myśliwskiej rezydencji książąt elektorów. W 1794 roku został odbudowany po pożarze, a w XIX stuleciu kilkukrotnie prowadzono prace modernizacyjne i rozbiórkowe niektórych skrzydeł. Główny budynek zamkowy po niewielkich uszkodzeniach w 1945 roku, odbudowany został w 1948.
Architektura
Zamek założono w przesmyku pomiędzy dwoma jeziorami: Kisajno po stronie północno – zachodniej i Niegocin na południowym – wschodzie. Jego głównym elementem był dom o charakterze zbliżonym do wieży mieszkalnej, pierwotnie otoczony fosą i obwarowaniami, przypuszczalnie konstrukcji drewniano – ziemnej. Nietypowym rozwiązaniem dla Krzyżaków było jego umieszczenie pośrodku dziedzińca zamkowego. Po stronie zachodniej lub południowej ulokowane było gospodarcze podzamcze, również otoczone nawodnioną fosą.
Główny dom zbudowano z cegły układanej w wątku gotyckim na wysokim cokole z kamieni narzutowych, przy czym powyżej parteru zmieniony został format cegieł, co mogło wynikać z etapowości prac budowlanych. Wzniesiono go na planie prostokąta o wymiarach 14,6 x 21,6 metrów, jako budowlę trójkondygancyjną i podpiwniczoną, wzmocnioną w narożnikach ukośnie usytuowanymi, uskokowymi przyporami. Całość przykrywał dwuspadowy dach oparty przy krótszych bokach na dwóch gotyckich szczytach.
Wewnątrz kondygnacje pierwotnie oddzielały drewniane stropy. Tradycyjnie dla zamków krzyżackich (i szerzej średniowiecznych budowli mieszkalno – obronnych) przyziemie zapewne pełniło funkcje gospodarcze, pierwsze piętro reprezentacyjne i mieszkalne, a najwyższe obronno – magazynowe. W piwnicy umieszczono dwie sklepione kolebkowo komory, każdą z osobnym wejściem. Na parterze znajdował się centralnie poprowadzony korytarz z dwoma portalami, flankowany od wschodu i zachodu dwoma pomieszczeniami. Piętra podzielone były na liczne komnaty, w tym kaplicę usytuowaną na drugim piętrze.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachował się średniowieczny dom główny z przyporami i renesansowymi szczytami, które zastąpiły gotyckie w XVI wieku. Przez wiele lat opuszczony i niszczejący, w 2011 roku został wyremontowany, a także otoczony współczesną zabudową rekreacyjną. Obecnie mieści się w nim hotel.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Garniec M., Garniec-Jackiewicz M., Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Wasik B., Wieże mieszkalne w krzyżackiej architekturze zamkowej w Prusach, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Archeologia XXXVIII, 2022.