Historia
Fiszewo (Fischau) mogło po raz pierwszy zostać odnotowane w źródłach pisanych w 1257 roku pod nazwą Wyscovia, ale lokację wsi przeprowadzono w 1316 roku, gdy Otto z Fiszewa otrzymał 60 włók ziemi. Kościół, zapewne jeszcze drewniany, wzmiankowano w 1319 roku („Wisconia”) w dokumencie papieskim, miejscową parafię wspomniano dopiero w 1414 roku, zaś w 1435 roku Nicolaus Salfelt, „rector parochialis ecclesie in Fiscaw Pomezaniensis diocesis“, przebywał w Bolonii. Kościół św. Jana zbudowano wcześniej, około drugiej ćwierci XIV wieku. Prawdopodobnie pierwszy powstał jednonawowy korpus z wieżą i prezbiterium, natomiast pod koniec XIV lub na początku XV wieku dobudowano nawy boczne.
W 1654 roku kościół znajdować się miał w bardzo złym stanie, między innymi podparta belkami była grożąca zawaleniem ściana północna nawy bocznej. Jej naprawę zarządził w 1678 roku biskup, ale w 1742 roku ponownie odnotowano, że północna ściana została osłabiona przez lód podczas wylewu Nogatu i była podparta od wewnątrz drewnem.
W 1754 roku, w dzień św. Rocha, na skutek osłabienia ścian poprzez zapadanie podmokłego po wielokrotnych powodziach gruntu, runęło sklepienie prezbiterium kościoła, uszkadzając także mury obwodowe. Prace naprawcze zapewne przeprowadzono niedługo później, natomiast w latach 1897 – 1898 podjęto gruntowną przebudowę prezbiterium, które wzniesiono od podstaw na starych fundamentach. W 1913 i 1915 przeprowadzono remont kapitalny dachów i konstrukcji wieży, lecz w 1948 roku zabytek spłonął, prawdopodobnie na skutek przypadkowego zaprószenia ognia.
Architektura
Kościół uzyskał wyjątkowo okazałą jak na wiejską budowlę bryłę. Składał się z trójnawowego korpusu na planie prostokąta o długości 25,5 metrów i łącznej szerokości 15,3 metrów, prezbiterium po stronie wschodniej o długości około 7,2 metra, przypuszczalnie zamkniętego wielobocznie, oraz masywnej wieży po stronie zachodniej, częściowo wtopionej w nawę główną. Wieżę wzniesiono na planie kwadratu o bokach długości 9,4 metrów.
Korpus nawowy opięty został od zewnątrz uskokowymi przyporami, w narożnikach usytuowanymi pod skosem. Wewnątrz podział na nawy zapewniły dwie pary ośmiobocznych filarów, nie ustawionych na linii przypór, oraz dwie pary półfilarów: przy murach wieży po stronie zachodniej oraz przy arkadzie tęczy na wschodzie. Na gzymsach impostowych filarów osadzono ostrołuczne, profilowane arkady, prawdopodobnie ostrym łukiem zamknięta była też arkad tęczy oddzielająca nawę główną od prezbiterium.
Murowana część wieży podzielona została gzymsami kordonowymi na trzy części. W najniższej utworzony został od zachodu bogato profilowany, ostrołuczny portal wejściowy. Środkową ozdobiła od południa duża, ostrołucznie zamknięta wnęka, a od zachodu biforium osadzone w kolejnej, podobnej wnęce. Trzecią kondygnację przepruto z trzech stron jednodzielnymi oknami o półkolistych zamknięciach, osadzonymi w ostrołucznych wnękach. Wnęki te, podobnie jak na niższych poziomach, zostały oprofilowane rowkiem. Elewacje wszystkich kondygnacji wieży urozmaiciły regularnie rozmieszczone otwory maczulcowe, pozostałe po rusztowaniach z czasu budowy.
Od strony korpusu wieża otwierała się w przyziemiu arkadą, była też połączona przejściem z poddaszem kościoła. Ściany wieży w miarę pięcia się były zwężane uskokami muru. Na utworzonych przez uskoki odsadzkach osadzony był drewniany szkielet dzwonnicy, dzięki czemu naprężenia powstałe w trakcie bicia dzwonów nie powodowały uszkodzeń murów.
Stan obecny
Kościół znajduje się od 1948 roku w stanie niezadaszonej ruiny. Zachowały się prawie do pełnej wysokości średniowieczne mury wieży i korpusu nawowego, bez szczytów i za wyjątkiem przemurowanej w XVIII wieku części ściany północnej. Nowożytne są także mury prezbiterium, nieco skróconego w stosunku do pierwotnego. Wewnątrz zachowały się filary i arkady nawy południowej, natomiast arkady nawy północnej w dużej części zawaliły się (widoczne jest jeszcze zachodnie przęsło). W 2021 roku mury kościoła zostały zabezpieczone.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die lädlichen Ortschaften, Danzig 1919.