Historia
Zamek powstał w latach 1527-1535 z fundacji arcybiskupa gnieźnieńskiego Macieja Drzewickiego, w pobliżu starszej siedziby rodziny Drzewickich herbu Ciołek, którzy w Drzewicy lokowali miasto i ufundowali murowany kościół farny. Po ponad dwóch wiekach Drzewicę przejęli Sołtykowie, a następnie Szaniawscy, spośród których Fabian Szaniawski, łowczy litewski, przebudował w połowie XVIII wieku główny budynek mieszkalny zamku. Jego następcy pod koniec XVIII stulecia ofiarowali budowlę bernardynkom. Upadek służącej za klasztor rezydencji nastąpił po pożarze w 1814 roku. Według jednej z legend, po zakończonych roratach mniszki nie zgasiły świec, od których spłonął cały budynek. Od tego czasu nikt więcej nie zamieszkiwał zamku, który popadał w coraz większą ruinę.
Architektura
Zamek wzniesiony został na południowym, prawym brzegu rzeki Drzewiczki, na pagórku wystającym z terasy zalewowej, w odległości około 400 metrów od leżącej na przeciwnym brzegu osady z kościołem farnym św. Łukasza. Po północno – zachodniej stronie prawdopodobnie funkcjonowała przeprawa przez rzekę, ku której skierowany był trakt z Opoczna i Końskich na Rawę i Warszawę. Na południe od zamku mogły rozciągać się lasy, na południowym – wschodzie przecięte silnie meandrującym strumieniem zmierzającym do Drzewiczki. Po wschodniej stronie zamku znajdować się mogło podzamcze, być może utworzone na miejscu starszego dworu z XV wieku.
Zamek drzewicki zbudowano z miejscowego łamanego piaskowca, jedynie detale architektoniczne i szczyty wykonano z cegły, a narożniki budowli z ciosów. Ze względu na podmokłe podłoże, wykonano solidne fundamenty z rusztu dębowych bali, ułożonych na głębokości około 2,4 metra, w dwóch warstwach wzdłuż murów na całej ich szerokości. Pod konstrukcją tą znajdowała się podsypka z drobnych kamieni, wykonana bezpośrednio na ziemi i piasku. Na rusztach pierwsze warstwy kamieni kładziono bez wiązania zaprawą, zalewając je mokrym piaskiem. Powyżej mury wznoszono warstwami na zaprawie wapiennej, starannie wykonując lico. Belki wykorzystywane były również powyżej stopy fundamentu, wewnątrz murów, gdzie prawdopodobnie tworzyły rodzaj wzmocnienia konstrukcji. Ponadto drewno wykorzystywane było na zamku do budowy ganków obronnych i komunikacyjnych oraz stropów rozdzielających kondygnacje.
Zamek wzniesiony został na planie prostokąta o wymiarach 37 x 43 metry, z dłuższą osią na linii wschód – zachód. W narożach umieszczono kwadratowe wieże o bokach długości około 7 metrów, co charakterystyczne, ustawione ukośnie w stosunku do kurtyn. Wieżę północno – zachodnią powyżej muru obronnego nabudowano na rzucie ośmioboku. Wieżę północno – wschodnią, nieco większą od pozostałych, o bokach długości około 8 metrów, wzmocniono od strony zewnetrznej dwiema narożnymi przyporami, a w jej przyziemiu osadzono otwór bramny i furtę dla pieszych. Oba wejścia zamykano broną i zaopatrzono we własne mosty zwodzone. Łączący wieże wysoki i masywny mur obronny w przyziemiu uzyskał 2,4 metra grubości, tyle samo co wieże. Na wysokości 12,5 metrów zwieńczono go w koronie krytym gankiem straży z przesklepionymi strzelnicami. Szerokość murowanej części ganku wynosiła tylko 0,8 metra, ale był on prawdopodobnie poszerzony o drewniany pomost. Spora, gdyż wynosząca około 2,4 metra odległość między strzelnicami, a także ich forma, wskazywałaby, że były one przystosowane do ręcznej broni palnej W strzelnice kluczowe wyposażone były również dolne kondygnacje narożnych wież. Całość założenia otaczała fosa, nawodniona pobliską rzeką Drzewiczką.
Główną zabudowę wewnętrzną dziedzińca tworzył budynek pałacowy, wypełniający rozmiarami 40 x 12,2 metra całą zachodnią część zamku. Był on podpiwniczony, dwupiętrowy, jednotraktowy, mieszczący na każdej kondygnacji po cztery izby. Od strony dziedzińca przylegały do fasady budynku dwa czworoboczne wieżowe ryzality. Były one połączone ze środkową częścią budynku drewnianymi gankami, które zapewniały komunikację pomiędzy pomieszczeniami dwóch najwyższych pięter. Na wprost pałacu, w południowo – wschodniej części dziedzińca, stała trzykondygnacyjna budowla na planie litery L, mieszcząca pomieszczenia o charakterze gospodarczym. Jej wschodnia część została wysunięta ryzalitem przed obwód muru obronnego i zwieńczona okazałym szczytem z półkoliście zamkniętymi blendami. Podobne dwa szczyty zamknęły również główny budynek mieszkalny od północy i południa.
Stan obecny
Zamek w Drzewicy zachował się w postaci masywnej późnogotyckiej trwałej ruiny z nielicznymi elementami wczesnorenesansowymi. Jako iż nie przechodził gruntownych przekształceń, to jego wygląd stanowi świetny przykład XVI-wiecznej rezydencji obronnej. Obecnie znajduje się w rękach prywatnych i z powodu stanu technicznego nie ma możliwości zwiedzania jego wewnątrz. Zachował się pełen obwód murów obronnych, cztery niezadaszone wieże oraz dwa niezadaszone i pozbawione podziałów na kondygnacje budynki na terenie dziedzińca. Przy głównym budynku mieszkalnym przetrwał ryzalit południowy, natomiast zawalony północny widoczny jest jedynie szczątkowo na poziomie przyziemia. Wnętrza oraz otwory okienne budynku mieszkalnego przekształcane były w połowie XVIII wieku. Budynek wschodni w XIX stuleciu przekształcony został w kaplicę.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Pankowski B., Stan badań archeologicznych nad średniowiecznymi zamkami dawnego województwa sandomierskiego, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, tom 30/2009.