Historia
Wieś Dobrzyki (Weinsdorf) założona została w 1287 roku przez komtura Dzierzgonia Siegharda von Schwarzburg, co potwierdził w 1304 roku mistrz Konrad Sack. W akcie lokacji cztery wolne od feudalnych świadczeń włóki ziemi przeznaczono na uposażenie kościoła. Chłopi zostali zwolnieni z obciążeń na dziesięć lat, ale później musieli płacić dziesięcinę i podatki należne zakonowi krzyżackiemu, a także pracować na rzecz zamku w Przezmarku.
Około 1320 – 1340 roku, po utrwaleniu fundacji, zbudowano prezbiterium murowanego kościoła. Gdy zostało ukończone, po niedługiej przerwie przystąpiono do budowy nawy (gdyby prezbiterium funkcjonowało samodzielnie przez dłuższy czas zapewne miałoby przypory od zachodu). Nawę wzniesiono w dwóch fazach budowlanych.
W XVI wieku kościół przejęty został przez protestantów, ale służył też polskiej społeczności z okolicznych wsi. W XVII i XVIII wieku był filią świątyni w Zalewie pod opieką polskich diakonów. Przejęcie budowli przez kongregację protestancką spowodowało zmianę wystroju wnętrza oraz jego przebudowę. W 1776 roku wstawiona została zachodnia empora, utworzono nowe wyposażenie. Następnie w 1864 roku przekształcono zachodnią elewację nawy, wykonano nowe maswerki okienne, przekształcono zakrystię i dobudowano kaplicę. Ostatnie większe prace budowlane prowadzono w 1910 roku, gdy dostawiona została kruchta.
Architektura
Kościół średniowieczny składał się z prostokątnej w planie nawy o wymiarach 18 x 13,7 metrów oraz nieco starszego prezbiterium, także wzniesionego na rzucie prostokąta, wielkości 11,9 x 7 metrów. Z tym ostatnim od północy sąsiadowała bardzo wąska, niewielka zakrystia. Świątynię wzniesiono z cegieł układanych w wątku wendyjskim i gotyckim, ale co ciekawe wykorzystywano je równolegle, mimo że wendyjski sposób kładzenia cegieł uważany jest za starszy.
Mury kościoła opięto narożnymi, ukośnymi przyporami i posadowiono na wysokim cokole. W części prezbiterialnej masywne przypory podtrzymywały nie tylko obciążone sklepieniem ściany, ale i sterczyny którymi zakończony był po bokach szczyt. Szczyt ten wraz z całą elewacją wschodnią był najbardziej ozdobną częścią kościoła. Umieszczone na osi okno flankowały dwie ostrołoczne blendy, a trójosiowy szczyt wypełniony został trzema wnękami, każdą podzieloną na dwie kolejne lancetowate płyciny. W górnej części szczytu umieszczono blendę kolistą.
Ściany wzdłużne nawy podzielone zostały lizenami na pięć odcinków. Na południu trzy z nich wypełniono ostrołucznymi oknami, natomiast na północy wysokimi, ostrołucznymi wnękami o profilowanych krawędziach, opuszczonymi podobnie jak lizeny aż do cokołu. Profilowanie jednak utworzone zostało tylko do około połowy wysokości wnęk, co zapewne wiązało się z dwoma etapami wznoszenia nawy i przerwą po osiągnięciu około 4 metrów wysokości. Archiwolty okien zdobiono naprzemiennie czarnymi i czerwonymi cegłami, a do środka włożono maswerki.
Wejście do wnętrza kościoła wiodło od południa i zachodu, przy czym tamtejsze portale mogły być zamykane drzwiami blokowanymi ryglami. Główny był portal południowy – profilowany, ostrołuczny, ujęty po bokach dwoma wąskimi lizenami. Elewacje wewnętrzne kościoła zostały rozczłonkowane ślepymi arkadami. Zakrystia być może była piętrowa, z małą emporą na piętrze otwartą na prezbiterium. Nawę przykrywał drewniany strop, natomiast w prezbiterium założono dwa przęsła sklepienia krzyżowo – żebrowego, z żebrami opuszczonymi na geometryczne wsporniki.
Stan obecny
Kościół zachował pierwotny układ przestrzenny, ale powiększono go w okresie nowożytnym o kruchtę, kaplicę i północny aneks przy prezbiterium. Co więcej przemurowana została korona murów prezbiterium, korona ścian nawy, obydwa jej szczyty oraz przypory zachodnie. W oknach wstawione są dziś neogotyckie maswerki, a wewnątrz nawy nowożytny chór muzyczny. Najciekawszym oryginalnym elementem pozostaje elewacja wschodnia prezbiterium z gotyckim szczytem. Zachował się również portal południowy nawy z pierwszej połowy XIV wieku, a ponadto kościół jest jednym z nielicznych w regionie w którym zbudowano sklepienie w prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Oberland, red. A.Boetticher, Königsberg 1893.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Łużyniecka E., Architectural examinations of the parish church in Dobrzyki, „Architectus”, 1/29, 2011.