Historia
W 1352 roku teren wyspy na Wieprzy i Kanale Młyńskim w Darłowie zakupił książę słupski Bogusław V. Wkrótce potem przystąpiono do wznoszenia ceglanego zamku. Dzieło Bogusława V było obiektem tak reprezentacyjnym, że już w roku 1372 roku odbył się w jego murach zjazd książąt pomorskich. Następca Bogusława V, Kazimierz IV, przeżył ojca zaledwie o 4 lata i zapewne nie przywiązywał zbyt dużej wagi do Darłowa. Budowę ukończyć mógł dopiero książę Warcisław VII w trakcie swych rządów w latach 1377 – 1394. Po śmierci Warcisława na zamku mieszkała wdowa po nim, Adelajda z Brunszwiku, a jej szwagier Barnim V przeniósł swą rezydencję do Słupska.
Zamek odzyskał zainteresowanie w 1449 roku, gdy schronił się w nim po ucieczce z Visby, zdetronizowany król Danii, Szwecji i Norwegii, syn Warcisława VII, Eryk I. W latach 1449-1459 dokonał on przebudowy zamku na wzór swej wcześniejszej siedziby, zamku Kronborg i spędził w nim ostatnie 10 lat swego burzliwego życia. Również w Darłowie zasłynął on jako władca ekstrawagancki, prowadzący hulaszczy tryb życia i popadający w częste konflikty z mieszkańcami Darłowa.
Po śmierci Eryka w 1459 roku wschodnią część księstwa wołogoskiego przejęła linia książęca z Wołogoszczy w osobie Eryka II. Książę ten przebywał głównie na zamkach w Słupsku i Szczecinku, a z Darłowa korzystała odseparowana żona Eryka II – Zofia, która jeszcze w 1454 roku urodziła na darłowskim zamku Bogusława X. Objął on rządy w księstwie szczecińsko – słupskim w 1474 roku, a po czterech latach jako jedyny spadkobierca rządził już całym, zjednoczonym księstwem zachodniopomorskim. Małe rozmiary dziedzińca zamku w Darłowie były prawdopodobnie przyczyną dokonania przez księcia Bogusława X kolejnej rozbudowy zamku. Był on jednak wciąż za mały dla rosnących potrzeb dworu książęcego. Inicjatorem kolejnej rozbudowy, znacznie zmieniającej sylwetkę zamku, był w pierwszej połowie XVI wieku książę Barnim XI.
W 1622 roku książę Bogusław XIV przekazał zamek Danii, a w 1773 król Danii Chrystian VII Oldenburg przekazał zamek królowi Prus Fryderykowi II Wielkiemu. Warownia stopniowo traciła na znaczeniu i ulegała znaczącym, nowożytnym przekształceniom, zwłaszcza po pożarach w 1624, 1679 i 1680 roku. W 1830 roku rozebrano skrzydło zachodnie, a część podupadłej warowni (skrzydło południowe) adoptowano na więzienie. Ostatecznie w okresie międzywojnia zamek wyremontowano i przekształcono w muzeum.
Architektura
Zamek wzniesiono na największej z czterech wysp końcowego biegu Wieprzy, otoczonej od północy fosą, a od zachodu spiętrzoną wodą rzeki. Od południa do zamku przylegało drewniano-ziemne przedzamcze z murowaną bramą wiodącą na wyspę. Według późniejszych inwentarzy na podzamczu mieścił się browar, piekarnia, stajnie i ogród.
Rdzeń zamku zbudowano na planie kwadratu o wymiarach 31 x 35 metrów. Wiodły do niego dwie bramy: północna i południowa. Ta druga umieszczona była w wysokiej na 23 metry, czworobocznej, trójpiętrowej wieży wysuniętej o 3,4 metry przed kurtynę południową i zaopatrzonej w przedbramię, która miała chronić zamek, miasto i port przed niespodziewanym atakiem z zewnątrz. Brama północna, prowadząca do miasta, miała podwójny przelot dla pieszych i jezdnych. Wznosiła się nad nią nadwieszana bartyzana. Ponadto obronę zamku zapewniały mury o wysokości około 15 metrów, wyposażone w strzelnice na wysokości ganku obronnego. Wystrój zewnętrzny zamku w pierwszej fazie był skromny. Ograniczał się do dekoracyjnych blend i fryzów nad bramami.
W przyziemiu południowej wieży oprócz przejazdu bramnego mieścił się aneks dla odźwiernego. Na piętrze usytuowano kaplicę, na co wskazuje wnęka z niszami po bokach, bogate profilowanie blend i sklepienie krzyżowo – żebrowe. Jedynym połączeniem z kaplicą była klatka schodowa, umieszczona w grubości muru zewnętrznego z przejściem do parteru skrzydła południowego. Z tego też skrzydła osobnym ciągiem schodów w grubości murów osiągało się drugie piętro wieży bramnej, mieszczące bezokienną komorę przeznaczoną na skarbiec. Pomieszczenie na trzecim piętrze służyło strażnikom, a wieża zwieńczona była pierwotnie krenelażem. Pod przejazdem znajdowała się jeszcze przesklepiona cela więzienna, dostępna ze skrzydła wschodniego.
Zabudowa wewnętrzna zamku składała się z kilku budynków dostawionych do murów wzdłuż wschodniej i południowej kurtyny. Po północno – wschodniej stronie wybudowano trójkondygnacyjny budynek mieszkalny dla załogi, połączony w parterze z dużą, czteroprzęsłową salą, która pełniła rolę reprezentacyjnej sali rycerskiej (6 x 21 metrów), oświetlanej od strony dziedzińca czterema dużymi ostrołukowymi oknami. Z dziedzińca wchodziło się do niej poprzez południowy obszerny, bezokienny przedsionek, który podobnie jak wielka sala pierwotnie przykryty był drewnianym stropem. Klatka schodowa w grubości muru wiodła na pierwsze piętro. W murze północnym od strony dziedzińca umieszczono wejście do klatki schodowej prowadzącej na ganek straży w koronie murów. Pierwotnie wejście to znajdowało się około 1 metra nad ziemią. W narożniku południowo-wschodnim posadowiono dwupiętrowy budynek mieszkalny, zwany w źródłach „łącznikiem” (Zwischenbau). Był on prawdopodobnie przeznaczony dla zarządcy książęcego. Do wieży przylegało dwutraktowe skrzydło południowe o wymiarach 7 x 12 metrów, największy wówczas na zamku budynek. Mieścił on na parterze salę w której koncentrowało się życie zamku, a na piętrach pomieszczenia mieszkalne rodziny książęcej. Komunikację zapewniały schody biegnące w grubości muru obwodowego.
XV-wieczny etap rozbudowy Eryka I wzbogacił wystrój i program budowli. Oprócz nakrycia sklepieniem gwiaździstym reprezentacyjnej sali rycerskiej, wzniósł on przyległe do murów dwukondygnacyjne skrzydło zachodnie o wymiarach 23,4 x 7,2 metry. W tym czasie powstał też zewnętrzny mur obwodowy.
Około 1480 roku za księcia Bogusława X, rozebrano wybudowane przez Eryka skrzydło zachodnie, a od zewnątrz, na całej długości zachodniego muru obwodowego dostawiono nowe, trzykondygnacyjne skrzydło tzw. Wieprzańskie (faza III rozbudowy) o wymiarach 10,6 x 36 metrów. Było to odtąd reprezentacyjne skrzydło mieszkalne. Mieściło ono na parterze pomieszczenia gospodarcze, a na pierwszym i drugim piętrze apartamenty dworskie. Aby zwiększyć wymiary dziedzińca, książę rozebrał także wewnętrzny trakt skrzydła południowego, które straciło na znaczeniu, stając się siedzibą zarządcy zamku i załogi rycerskiej.
W czwartej fazie rozbudowy w pierwszej połowie XVI wieku, książę Barnim XI podwyższył skrzydło wschodnie o dwie kondygnacje oraz zburzył budynki na południowej stronie, wznosząc na ich miejsce wieżową klatkę schodową. Salę rycerską przedłużono wówczas o jedno przęsło w kierunku północnym, a wieża główna uległa podwyższeniu o dodatkową kondygnację użytkowo-obronną, osiągając 26 metrów wysokości. W 1571 roku wzniesiono nowy budynek bramny na planie prostokąta po stronie północnej. Ponad przejazdem mieścił on pomieszczenia gospodarcze.
Stan obecny
Zamek zachował się do czasów współczesnych bez rozebranego skrzydła zachodniego i części skrzydła wschodniego przy wieży bramnej. Pierwotna sylwetka zamku została także zmieniona przez przeprucie nowożytnych okien i zubożona niestety przez utratę sklepienia gwiaździstego w wielkiej sali skrzydła wschodniego. W odrestaurowanym zamku książąt pomorskich można dziś zwiedzić wieżę bramną, wystawę ptaków, wystawę morską z wieloma wystawami tematycznymi, zabytkowe meble, narzędzia tortur, oraz kolekcję sztuki wschodniej. Terminy i godziny otwarcia zamku zobaczyć można na oficjalnej stronie tutaj.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Janocha H., Lachowicz F., Zamki Pomorza Środkowego, Koszalin 1990.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Radacki Z., Średniowieczne zamki Pomorza Zachodniego, Warszawa 1976.