Historia
Miasto Dąbrówno (Gilgenburg), założone zostało przez zakon krzyżacki w 1326 roku na przesmyku pomiędzy dwoma jeziorami, przy siedzibie krzyżackiego prokuratora (pfleger), po raz pierwszy odnotowanej w 1316 roku. Pierwotna nazwa siedziby brzmiała Ilienburg i prawdopodobnie wywodziła się od pruskiego słowa ilgis, które oznaczało „długi”. Zapewne nawiązywało to do długich jezior i wąskiego pasma ziemi pomiędzy nimi, na którym ulokowano osadę.
Szybki rozwój miasta, leżącego na szlaku handlowym pomiędzy Mazowszem a Bałtykiem, zaowocował około drugiej połowy XIV wieku budową miejskich murów obronnych i wkomponowaniem w obwarowania starego gródka krzyżackiego. Fortyfikacje te nie uchroniły jednak mieszczan przed udanym szturmem wojsk polskich pod dowództwem Władysława Jagiełły w 1410 roku, na początku wielkiej wojny Polski z zakonem krzyżackim. Zamek i miasto zdobyto, a następnie ku przestrodze innych doszczętnie ograbiono i zniszczono.
Po zakończeniu wojny polsko – krzyżackiej Krzyżacy odbudowali zamek oraz mury miejskie. W wyniku postanowień drugiego pokoju toruńskiego z 1466 roku, Dąbrówno pozostało przy zakonie krzyżackim. Z powodu ciężkiej sytuacji finansowej i niemożności opłacenia żołdu, w 1475 roku zakon oddał zamek i miasto w zastaw rycerzowi Georgowi von Loeben, dowódcy wojsk zaciężnych. Po paru latach, w 1488 roku, Georg przekazał go Polakowi Mikołajowi Wilko, a następnie miasto wróciło w ręce zakonu.
Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego w Dąbrównie utworzono starostwo. Od drugiej połowy XVII wieku urząd ten dzierżyli Finckensteinowie, którzy w latach 1693-1696 przebudowali zamek w nowożytną, wygodną rezydencję. Około 1870 roku nastąpiła rozbiórka wieży bramnej, na początku XX wieku budowla była już zaniedbana, a całkowitą destrukcję miastu i zamkowi przyniosła druga wojna światowa. Zamek zachowany był jako ruina z wysokimi jeszcze murami do lat 60-tych XX wieku. Potem uległ prawie całkowitemu zanikowi.
Architektura
Miasto założono na terenie wąskiego przesmyku pomiędzy jeziorami Dąbrowa Wielka i Dąbrowa Mała. Uformowało ono w planie czworobok z dłuższymi bokami z grubsza na linii wschód – zachód, w ten sposób, iż obwarowania praktycznie w całości przegrodziły ląd, wymuszając potrzebę przejścia przez miasto o ile nie chciano wymijać sporych jezior. Stanowiły one zarazem rolę fosy, a po przekopaniu dwóch rowów po północnej i południowej stronie Dąbrówna uzyskano także nawodnioną fosę na pozostałych kierunkach.
Mur obronny zbudowany został z cegły w układzie wendyjskim na cokole z kamienia eratycznego. Przypuszczalnie pierwotnie zwieńczony był krenelażem i otwartym chodnikiem straży, później zastąpionym prostym przedpiersiem przebitym otworami strzeleckimi. Mur został również wzmocniony basztami – czworobocznymi, otwartymi od strony wewnętrznej i w całości wysuniętymi prze lico przyległych kurtyn. Były one rozmieszczone dość regularnie na całym obwodzie. Ich wysokość była równa lub maksymalnie większa o jedną kondygnację od sąsiednich kurtyn.
Zamek krzyżacki wzniesiono w północnym narożniku miasta, tuż przed fosą przedzielającą przesmyk. Było to proste założenie na planie kwadratu o wymiarach 25 x 25 metrów. Składał się domu mieszkalnego o wymiarach 13,8 x 25,8 metra i muru obronnego tworzącego mały dziedziniec, przy czym budynek wzniesiono z cegły w układzie gotyckim, a więc najpewniej później niż sprzężone z nim kurtyny murów miejskich. Przynajmniej w jednym narożniku (północnym) posiadał wysuniętą, otwartą od strony wewnętrznej basztę, podobną do umieszczonych na niewielkim zamku w Bezławkach. Zamek połączono z obwarowaniami miejskimi, a jego wieża bramna dość nietypowo funkcjonowała jako brama miejska, zwaną Kowalską lub Niemiecką. Sąsiadowała ona z głównym budynkiem mieszkalnym.
Ufortyfikowane przedzamcze umieszczone było poza murami miejskimi po stronie północnej, nad samym brzegiem jeziora. Po stronie południowej wjazd do miasta zapewniała brama Polska. Funkcje obronne spełniać mógł również kościół parafialny, usytuowany blisko obwarowań miejskich w północno – zachodniej części Dąbrówna.
Stan obecny
Mury miejskie Dąbrówna zachowały się na dość dużej długości, lecz jedynie na wysokości dolnych partii. Najlepiej zachowanym elementem jest baszta zwana Wieżą Dzwonów. Swoją nazwę zawdzięcza przebudowaniu w XVII wieku na kościelną dzwonnicę. Z murowanego zamku wójtowskiego pozostały tylko relikty fundamentów i dolnych partii murów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Czubiel L., Domagała T., Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur, Olsztyn 1969.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Oberland, red. A.Boetticher, Königsberg 1893.
Garniec M., Garniec-Jackiewicz M., Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.