Historia
Rycerska siedziba mieszkalno – obronna w Ciepłowodach zaczęła się pojawiać w źródłach pisanych w pierwszej połowie XIII wieku. W czasach gdy fundowany był pobliski klasztor cystersów w Henrykowie, w Ciepłowodach mieszkał Albrecht z Brodą z rodu Bart, jeden z pierwszych niemieckich rycerzy przybyłych na Śląsk, podstoli książęcy między 1238 a 1240 rokiem, następnie łowczy w latach 1244-1245 i kasztelan wrocławski od 1250 do 1251 roku. Kolejnymi rycerzami piszącymi się z Ciepłowód byli Mikołaj w 1312 roku, Jan Seckil z panów von Reichenbach w latach 1317-1331 oraz jego trzej synowie od lat 40-tych do 60-tych. Przypuszczalnie z inicjatywy Jana Seckila lub jego potomków, w drugiej ćwierci XIV wieku w Ciepłowodach wzniesiono murowaną wieżę mieszkalną.
W 1441 roku Ciepłowody stanowiły własność rycerza Georga Reibnitza, który wykorzystując chaos po okresie wojen husyckich trudnił się rozbojem. Z tego powodu na jego siedzibę wysłane zostały wojska księcia ziębickiego i mieszczan wrocławskich. W kolejnych latach wieża musiała zostać odbudowana. Po 1502 roku stanowiła własność rodu Seidlitzów, którzy po 1540 roku przebudowali więżę i sąsiednią zabudowę w stylistyce renesansowej. Całe założenie wzmocniono też wczesnonowożytnymi fortyfikacjami ziemnymi z narożnymi bastejami lub bastionami.
W XVII i XVIII wieku Ciepłowody należały do kilku śląskich rodzin szlacheckich, które stopniowo przekształcały swą siedzibę zgodnie ze zmieniającymi się gustami i dostawiały kolejne zabudowania mieszkalno – gospodarcze. W 1839 roku majątek nabył od rodu Schreyvoglów książę Wilhelm Orański, późniejszy król holenderski, jednak już w 1841 roku wieża spłonęła. Odbudowana i po raz kolejny przekształcona, pod koniec XIX wieku przeszła w ręce książąt Sachsen-Weimar-Eisenach. W 1945 roku zabytkowa budowla uległa po raz kolejny spaleniu, po czym już została porzucona i pozostawiona w ruinie.
Architektura
Wieża wzniesiona została z szarego łupku na południowym brzegu rzeki Małej Ślęży, w obniżeniu terenu oddalonym o około 150 metrów od kościoła farnego i chłopskich zabudowań mieszkalnych. Usytuowana była pośrodku dziedzińca obwiedzionego kamiennym murem obronnym, zbudowanym na rzucie zbliżonym do koła, być może powtarzającym obrys starszych obwarowań. Do jego wewnętrznej elewacji przylegać mogły niewielkie zabudowania gospodarcze, początkowo wzniesione zapewne z lekkich materiałów, od XV wieku także murowane. Wjazd w obręb dziedzińca prowadzić mógł od strony południowej, a więc z kierunku zorientowanego na trakt wiodący z Niemczy i Ząbkowic na Strzelin oraz opactwo w Henrykowie. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła fosa, pomimo bliskości rzeki prawdopodobnie posiadająca charakter suchego rowu.
Wieża utworzona została na planie prostokąta o wymiarach 11 x 13,8 metrów, z dłuższą osią mniej więcej na linii północ – południe i z podziałem wnętrza na trzy kondygnacje: przyziemie i dwa piętra, ponad którymi być może funkcjonowała jeszcze kondygnacja drewniana lub szachulcowa. Przyziemie wieży ze względów obronnych pierwotnie nie miało wejścia z dziedzińca. Portal znajdował się na poziomie pierwszego piętra w ścianie wschodniej, gdzie dostępny był zewnętrznymi drewnianymi schodami, łatwymi do usunięcia w razie zagrożenia. Dodatkowo mógł on być zabezpieczony zwodzoną kładką, gdyż światło otworu było znacznie przesunięte względem poziomu stropu, co dawałoby możliwość opadania tylnej części pomostu i chowania się jego przedniej części do wysokiej aż na 4 metry wnęki (otwór rozpoczynał się 1,6 metra poniżej górnej krawędzi wspornika stropu parteru, a kończył łękiem zaznaczonym 2,4 metra powyżej).
Ciemne przyziemie wieży zapewne pełniło rolę gospodarczą, jak w większości budowli tego typu przeznaczone na spiżarnię i skład. Przykryte było drewnianym stropem osadzonym na kamiennych wspornikach i przyściennych podciągach. W stropie tym musiał się znajdować otwór na drabinę prowadzącą na piętro. Druga kondygnacja była przede wszystkim sienią wejściową, być może o reprezentacyjnym charakterze, choć ze względu na oświetlanie wąskimi, obustronnie rozglifionymi otworami, w chwili budowy kluczowe mogły być jeszcze względy obronne. Drugą kondygnację od trzeciej oddzielał drewniany strop. Sklepienia nie założono również na najwyższym piętrze, które musiało pełnić funkcje mieszkalne. Jako jedyne było ono ogrzewane za pomocą kominka z przewodem dymnym w ścianie wschodniej.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się mury obwodowe XIV-wiecznej wieży oraz część przebudowanego średniowiecznego muru obronnego po jej wschodniej stronie, jednak obecne dwa najwyższe piętra, podziały wewnętrzne i sklepienie zostały wprowadzone pomiędzy pierwotne mury w XVII wieku. Co więcej wieża również od strony zewnętrznej utraciła oryginalne cechy stylistyczne na skutek przeprucia nowożytnych dużych otworów okiennych oraz nałożenia tynków i gzymsów. Nowożytna jest również przypora południowo – zachodnia. Z oryginalnych detali architektonicznych zachowały się dwa szczelinowe otwory w południowej ścianie na poziomie drugiej kondygnacji, wsporniki po pierwotnych stropach oraz relikty otworu wejściowego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Wrocław 2003.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.