Historia
Kościół parafialny w Chotkowie (Hertwigswaldau) zbudowany został w ostatniej ćwierci XIII wieku, po ugruntowaniu przeprowadzonej w pierwszej połowie tamtego stulecia lokacji wsi, związanej z akcją kolonizacyjną przygranicznej puszczy. Po raz pierwszy kościół odnotowany został w źródłach pisanych w 1376 roku. W XV wieku powiększono jego prezbiterium do rozmiarów nawy, a w XVI wieku wybudowano wieżę. Być może inwestycje te przeprowadzono przy wsparciu ówczesnych właścicieli wsi z rodziny von Nostitz, pełniących patronat nad kościołem do 1559 roku, kiedy to Chotków przeszedł na ród von Schönaich. W 1540 roku z kościoła zaczęła korzystać społeczność protestancka, ale do katolików budynek powrócił w czasie kontrreformacji, w 1668 roku. W okresie baroku zbudowana została zakrystia, a otworom okiennym nadano nową formę. W połowie XVIII stulecia kościół utracił funkcję parafialną, był nawet od 1762 do 1774 roku nieużytkowany. Prace remontowe przeprowadzano w XIX wieku i po drugiej wojnie światowej.
Architektura
Kościół wzniesiono na skraju wsi, w jej północno – wschodniej części, w zakolu dwóch wiejskich dróg, po północnej stronie niewielkiego strumienia. Otaczający go cmentarz zapewne już w XIII wieku został ogrodzony płotem, w celu zabezpieczenia przed zwierzętami, a od XV wieku kamiennym murem. Do budowy samego kościoła użyto kamieni narzutowych, z zastosowaniem piaskowca w portalu i cegieł w obramieniach okien. Pierwotnie była to prosta, typowa dla XIII-wiecznego Śląska, jednonawowa budowla, składająca się z prostokątnej w planie nawy o wymiarach 16,2 x 9,7 metra oraz także prostokątnego, lecz węższego prezbiterium o wymiarach 11,1 x 7,1 metra.
Wejście do kościoła prowadziło od południa poprzez osadzony w nawie ostrołukowy portal o profilowanych uskokach z kolumienkami w narożach. Jego otwór wejściowy zwieńczono trójliściem, bazy kolumienek spoczęły na ośmiobocznych cokołach. Wnętrze pierwotnie oświetlały wąskie okna lancetowate, osadzone w szerokich rozglifieniach zarówno od strony zewnętrznej jak i wewnętrznej. Dwa takie otwory umieszczono od południa w nawie, po bokach portalu, jedno od południa w prezbiterium. Co najmniej jedno okno znajdowało się w północnej ścianie nawy. Tradycyjnie wyróżniało się wschodnie okno prezbiterium, wąskie ale dużo wyższe od pozostałych.
W XV wieku poszerzeniu uległo prezbiterium, które powiększono po stronie północnej i południowej z pozostawieniem dawnej ściany wschodniej, dzięki czemu chór zrównał się szerokością z nawą. Najprawdopodobniej w trakcie tej samej przebudowy wnętrze prezbiterium przykryto sklepieniem o dwóch prostokątnych przęsłach zwieńczonych krzyżowo – żebrowo. Na początku XVI wieku dobudowana została wieża, nietypowo usytuowana po stronie południowej, pomiędzy nawą i prezbiterium. Być może także wówczas przykryto korpus sklepieniem gwiaździstym.
Stan obecny
Niestety obecnie, z uwagi na zły stan techniczny kościoła i groźbę zawalenia, nie jest możliwe zwiedzanie jego wnętrz. Prowadzone są prace mające na celu uratowanie tego cennego zabytku, który jest połączeniem budowli wczesnogotyckiej (nawa, wschodnia ściana prezbiterium) i późnogotyckiej (ściany wzdłużne prezbiterium, wieża). Nowożytnym dodatkiem jest zakrystia, przekształcona została też większość okien. We wnętrzu oprócz późnogotyckich sklepień wyróżnia się ołtarz wykonany w XVI wieku przez Mistrza z Gościszowic, kamienna chrzcielnica z końca XVI wieku, a także płyty nagrobne z okresu gotyku i renesansu. Spośród pierwotnych elementów architektonicznych szczególnie cenny jest portal z XIII wieku w ścianie południowej nawy. Spośród okien pierwotne zachowało się od północy w nawie. Otaczający kościół kamienny mur może pochodzić z XV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół fil. p.w. Narodzenia NMP, J.Muszyński, nr 341, Chotków 1999.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości B-G), Wrocław 1990.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.