Historia
Gotycki kościół św. Jana wybudowano w Chojnicach około 1340 – 1360 roku, w okresie panowania nad miastem zakonu krzyżackiego. Prace rozpoczęto od budowy prezbiterium, następnie przystąpiono do wznoszenia wieży, a zakończono budową korpusu nawowego, choć około 1360 roku wieża nie miała jeszcze pełnej wysokości, a prace nad sklepieniami i dachem korpusu mogły jeszcze trwać. Wieża została podwyższona dopiero na przełomie XV i XVI wieku, po zakończeniu wyniszczających wojen polsko – krzyżackich.
W 1466 roku, gdy Chojnice na mocy II pokoju toruńskiego odebrane zostały zakonowi krzyżackiemu, przez co patronat nad kościołem objął król Kazimierz Jagiellończyk. Od tej pory królowie polscy przedstawiali kandydatów na wakujące probostwo chojnickie. W latach 1555 – 1616 kościół znajdował się w rękach luteran. Po odzyskaniu przez katolików dobudowano trzy nowożytne kaplice: św. Anny, św. Marii Magdaleny oraz Najświętszej Marii Panny.
Niestety kościół wiele razy był niszczony przez pożary, z których pierwszy miał miejsce już w 1466 roku, podczas oblężenia miasta w czasie wojny trzynastoletniej. Prawdopodobnie wówczas uszkodzone lub zniszczone zostały sklepienia kościoła. W ramach odbudowy trzy nawy nakryto drewnianymi stropami i wysokim wspólnym dachem, a wieżę, jak wspomniano powyżej, podwyższono. Kolejne, mniej niszczące pożary miały miejsce w latach 1657, 1733 i po raz ostatni w 1945 roku, kiedy to przepadło całe wyposażenie wnętrza.
Architektura
Fara Chojnic otrzymała formę halowej, trójnawowej budowli o długości 46,2 metrów i szerokości korpusu 19,6 metrów, wzniesionej w stylu gotyku pomorskiego z czerwonej cegły, na podmurówce z głazów granitowych. Czteroprzęsłowy korpus od wschodu połączono z wielobocznie zamkniętym (pięć boków ośmioboku), niskim i krótkim prezbiterium o szerokości nawy głównej, do którego od północy dostawiono zakrystię. Od zachodu do nawy głównej przystawiono masywną czworoboczną wieżę o długości boków 11,6 metrów, z dwoma aneksami po bokach. Do nawy północnej w XV wieku dobudowana została na wysokości ostatniego przęsła kaplica Panny Marii. Plan ukończonej fary wykazywał wiele nieregularności, co świadczyło o tym, że nie została zbudowana według jednolitego planu.
Proste elewacje zewnętrzne korpusu i prezbiterium kościoła ozdobione zostały tynkowanym fryzem poprowadzonym pod gzymsem okapu dachów. Ponadto opięte zostały uskokowymi przyporami sięgającymi pierwotnie powyżej wysokich okien. Okna osadzono w profilowanych, ostrołucznie zamkniętych ościeżach i wypełniono maswerkami, przeważnie trójdzielnymi, jedynie w krótszych przęsłach prezbiterialnych dwudzielnymi. W fasadzie zachodniej utworzona została wysoka, ostrołucznie zamknięta, bogato profilowana arkada, mieszcząca wejście do kościoła, ujęta smukłymi blendami i oknami aneksów przywieżowych. Wyżej wieża została rozczłonkowana blendami o łukach w ośle grzbiety z przełomu XV/XVI wieku, rozdzielonymi dwoma fryzami tynkowanymi, przy czym każdy fryz u góry i u dołu ujęto wysuniętymi w regularnych odstępach cegłami (główką i wozówką) przypominającymi konsole. Pierwotnie wieża miała być przykryta dwoma podłużnymi dachami dwuspadowymi, natomiast korpus mógł posiadać osobny dach nad każdą nawą, zastąpiony jednym wspólnym po pożarze z 1466 roku.
Do kościoła prowadziły trzy główne wejścia: wspomniane powyżej zachodnie w przyziemiu wieży, północne w trzecim przęśle od zachodu nawy bocznej i południowe w przęśle pierwszym nawy bocznej. Nieco nietypowo oba wejścia boczne nie leżały więc naprzeciwko siebie. Ponadto portal utworzony został w ryzalicie przy południowym aneksie przywieżowym, skąd klatka schodowa pięła się do poziomu poddasza korpusu. Druga klatka schodowa umieszczona została przy prezbiterium, w pogrubionej specjalnie w tym celu jednej z południowych przypór.
Wnętrze kościoła nakryte zostało sklepieniami, w prezbiterium i nawie głównej gwiaździstymi, zaś w nawach bocznych krzyżowo-żebrowymi. W korpusie podział na nawy zapewniły ostrołukowe, profilowane arkady, wsparte na ośmiobocznych filarach, które nie zostały wzniesione w regularnych odstępach. Szczególnie uderzające było osłabienie łuków nośnych w ostatnim przęśle nawy, gdzie połączono masywniejsze filary wolnostojące z drobniejszymi filarami przyściennymi, co musiało być związane z dostawianiem korpusu do istniejącego już prezbiterium. Wieża otwarta została w kierunku nawy głównej i boków wysokimi, ostrołukowymi arkadami, ostrołuczną arkadą połączono też prezbiterium z nawą główną. Ściany ozdobiony były polichromiami.
Stan obecny
Kościół posiada dziś pierwotny układ przestrzenny, jedynie mała kruchta osadzona między przyporami nawy północnej jest dodatkiem nowożytnym. Stylistycznie naśladuje ona gotycki charakter fary, ale wyróżnia się barwą maszynowej cegły. Wszystkie elewacje zewnętrzne zostały oczyszczone i odnowione po niedawnej renowacji. Nie zachował się średniowieczny gzyms podokapowy, a przypory zostały obniżone, prawdopodobnie na skutek zniszczeń po pożarach. Wewnątrz wszystkie sklepienia są rekonstrukcją z lat 20-tych XX wieku, wzorowaną na sklepieniach gotyckich.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreise Marienwerder (westlich der Weichsel), Schwetz, Konitz, Schlochau, Tuchel, Flatow und Dt. Krone, red. J.Heise, Danzig 1887.