Historia
Klasztor franciszkański w Chęcinach powstał w drugiej połowie XIV wieku z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego, który ufundował go w 1368 roku za pozwoleniem papieża Urbana V, wraz z konwentami w miastach Skawina, Opoczno i Szydłów. W 1465 roku zamieszkiwany przez 12 braci klasztor chęciński, z powodu przypadkowego zaprószenia ognia lub dziań sił natury, uległ zniszczeniu w wyniku pożaru, po czym odbudowany został w stylistyce późnogotyckiej.
W latach 1581-1603 kościół klasztorny, będący wówczas we władaniu innowierców, pozbawiony został pierwotnego wyposażenia i zdewastowany. Odbudowę przeprowadzono z inicjatywy starosty chęcińskiego Stanisława z Ruszczy Branickiego w latach 1612-1620. Zasklepiono wówczas nawę kościoła, wykonano nowe dachy i szczyt zachodni oraz przebudowano budynki klasztorne, wznosząc też murowane krużganki, zabudowania gospodarcze z bramą wjazdową i późnorenesansową kaplicę. Odnowiony klasztor został ponownie zniszczony przez żołnierzy Jerzego Rakoczego w 1657 roku, przez co musiał być raz jeszcze odbudowywany w drugiej połowie XVII wieku przez starostę Stefana Bidzińskiego.
Chęciński konwent franciszkanów skasowany został w 1817 roku. Opuszczone zabudowania klasztorne przeznaczono na więzienie, funkcjonujące aż do XX wieku. W czasie drugiej wojny światowej pofranciszkański kompleks zajmowały wojska niemieckie. Po wyzwoleniu renowację zabytku przeprowadzono w latach 1946-1948. Przez kilkadziesiąt lat pełnił on różnorodne funkcje, do czasu powrotu franciszkanów w 1991 roku.
Architektura
Klasztor założony został w północno – zachodniej części Chęcin, w odległości kilku parcel zabudowy miejskiej od placu rynkowego. Składał się z kościoła klasztornego, pierwotnie pod wezwaniem św. Franciszka, i położonych po jego północnej stronie zabudowań klauzury, otaczających niewielki, czworoboczny, prawie kwadratowy wirydarz.
Gotycki kościół klasztorny wzniesiony został z łamanego kamienia wapiennego przy wykorzystaniu ciosu w detalach architektonicznych, jako budowla orientowana względem stron świata. Składał się z dwuprzęsłowej nawy na planie krótkiego prostokąta oraz węższego, mocno wydłużonego, trójprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego na wschodzie wielobocznie (pięć boków ośmioboku). Zarówno nawa jak i prezbiterium opięte zostały cokołem oraz uskokowymi przyporami. Jako, że o wiele gęściej przypory rozmieszczono w części wschodniej, to prezbiterium zapewne było przykryte sklepieniem, natomiast nawa jedynie drewnianym stropem. Pomiędzy przyporami przeprute zostały ostrołuczne, obustronnie rozglifione okna, w prezbiterium umieszczone tuż nad gzymsem kapnikowym. Główne wejście do kościoła wiodło z zewnątrz od zachodu przez ostrołuczny i profilowany portal. Świątynia połączona była także z klauzurą północnym przejściem w nawie i prezbiterium.
Zabudowania klauzury, pierwotnie konstrukcji drewnianej, skomunikowane były z kościołem także drewnianymi krużgankami. Najstarszym murowanym budynkiem prawdopodobnie było skrzydło zachodnie, z piętrem mieszącym dormitorium, jeszcze w drugiej połowie XVI wieku wzniesionym w konstrukcji drewnianej. Na końcu wirydarza, prawdopodobnie po przeciwnej stronie kościoła, znajdować się miała drewniana kaplica św. Leonarda.
Stan obecny
Kościół, obecnie pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, a zwłaszcza zabudowania klauzury zostały znacząco przekształcone w okresie nowożytnym. Kościół zachował w prezbiterium XIV-wieczne obramienia okien oraz gotycki portal zachodni w nawie. Wewnątrz sklepienia kolebkowo-krzyżowe z nakładanymi dekoracyjnymi żebrami są już pochodzenia nowożytnego. W 1947 roku na ścianie tęczowej odkryto fragmenty polichromii z drugiej połowy XV wieku z podpisem brata Anioła z Sącza („frater Angelus de Sand”). W skrzydle zachodnim klauzury zachował się późnogotycki portal zamknięty łukiem w ośli grzbiet.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, d. klasztor oo. franciszkanów, S.Parfianowicz, nr 222, Chęciny 1983-1984.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III, województwo kieleckie, zeszyt 4, powiat kielecki, red. J.Łoziński, B.Wolff, Warszawa 1957.
Paulewicz M., Kościoły i kaplice Chęcin, „Nasza Przeszłość”, 57/1982.