Historia
Kościół w Cedrach Wielkich (Czynger, Zünder, Groß Zünder) uposażony został czterema włókami ziemi w przywileju wielkiego mistrza Winricha von Kniprode z 1353 roku. W dokumencie tym odnotowano, iż kościół ten funkcjonował już od jakiegoś czasu i pełnił funkcje parafialne. Najpewniej zbudowany został w pierwszej połowie XIV wieku, a w XV stuleciu powiększony do formy trójnawowej z wieżą od zachodu, choć w trakcie prac pierwotne, zbyt ambitne plany nieco zredukowano. Od momentu wybuchu wojny trzynastoletniej kościół przeszedł pod patronat rady miejskiej Gdańska, zaś od drugiej połowy XVI wieku przejęła go społeczność protestancka. W trakcie wojen polsko – szwedzkich z XVII wieku kościół poniósł bliżej nieznane straty. Zniszczenia usunięto w trakcie remontu z około 1660 roku, kiedy to nabudowano w konstrukcji szkieletowe mury naw bocznych. Późniejsze remonty prowadzono w 1882 i 1903 roku. Po spaleniu w 1945 roku, kościół pozostawał w ruinie aż do lat 80-tych XX wieku. Wraz z odbudową uzyskał nowe wezwanie Aniołów Stróżów.
Architektura
Kościół uzyskał w średniowieczu rozbudowany układ przestrzenny jak na wiejską budowlę sakralną, pomimo tego, iż został on w toku budowy nieco zredukowany. Utworzony został trójnawowy korpus o formie pseudobazyliki oraz stosunkowo krótkie prezbiterium o wielobocznym zamknięciu po stronie wschodniej, z zakrystią przy ścianie północnej. Po stronie zachodniej usytuowano masywną, czworoboczną wieżę, nadbudowaną częścią drewnianą. W ścianie nawy północnej pozostawiono wyraźny uskok muru, wskazujący, iż korpus miał pierwotnie być szerszy.
Prezbiterium opięte zostało niskim cokołem oraz gęsto rozmieszczonymi, uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi prawie całą przestrzeń ścian przeznaczono na ostrołuczne, wysokie okna. Środkowe okno wschodnie wyróżniono tworząc pod nim niewielką, ostrołuczną wnękę. Ściany korpusu były jeszcze bardziej surowe, opięte wtórnie niskimi przyporami, dostawianymi w rożnych miejscach i pod rożnymi kątami. Nielicznymi blendami półkolistymi i ostrołukowymi oraz fryzami kordonowymi udekorowana została wieża.
Wejście do kościoła osadzono pośrodku przyziemia zachodniej ściany wieży, gdzie umieszczono ostrołuczny, bogato profilowany portal. Wnętrze korpusu podzielono dwoma rzędami trzech arkad o ostrołucznych archiwoltach z uskokami przedłużonymi na czworoboczne filary. Podobną arkadą oddzielono też prezbiterium od nawy głównej. W ścianach zamknięcia prezbiterium pod oknami utworzono powtarzające ich szerokość odcinkowo zamknięte wnęki. Natomiast w pozbawionej okien ścianie północnej utworzono wysokie wnęki ostrołuczne. Ani w nawach, ani w prezbiterium nie założono sklepień, jedynie w zakrystii mogło się znajdować sklepienie krzyżowe pod które wykonano spływy.
Stan obecny
Kościół obecny wygląd zawdzięcza odbudowie przeprowadzonej w latach 80-tych XX wieku oraz pracom renowacyjnym z lat 2017-2018. Znaczna część murów wieży musiała zostać odtworzona, co widoczne jest do dzisiaj w materiale budowlanym, współczesną rekonstrukcją jest również drewniana część wieży. Kruchta północna jest aneksem nowożytnym, z XVII wieku pochodzą górne partie nabudowanych w konstrukcji ryglowej ścian naw bocznych (rekonstruowane). W trakcie ostatnich prac remontowych usunięta została nowożytna kruchta południowa. Co ciekawe w zachodniej części korpusu zachowała się oryginalna gotycka posadzka, lecz obecnie może być ona zasłonięta.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Landkreis Danzig, Danzig 1885.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. V, województwo gdańskie, zeszyt 1, Pruszcz Gdański i okolice, red. B.Rol, I.Strzelecka, Warszawa 1986.