Historia
Kaplica pod wezwaniem św. Jadwigi wzniesiona została w trzeciej ćwierci XIV wieku. Jej fundatorem był najprawdopodobniej książę brzeski Ludwik I, znany jako wielki krzewiciel kultu św. Jadwigi. Być może do fundacji doszło w 1369 roku, gdy obchodzono stulecie kanonizacji świętej. W źródłach pisanych kaplicę odnotowano w 1383 roku, gdy książę brzeski nadał mieszczanom Byczyny prawo jej patronatu. W 1405 roku natomiast zapisano fundację dla kaplicy ołtarza św. Andrzeja przez księcia Ludwika II. Być może miało to związek z pożarem jaki strawił budowlę na początku XV wieku i późniejszą odbudową, po której trzeba było świątynię wyposażyć. Kolejny raz kaplica spłonęła w 1588 roku, gdy zniszczone zostało między innymi sklepienie.
W pierwszej połowie XVI wieku w Byczynie wprowadzona została reformacja. Podmiejska kaplica pozostawiona została katolikom, zwłaszcza że w 1532 roku utracili oni kościół farny pod wezwaniem św. Mikołaja. Katolicy prowadzili więc na przełomie XVI i XVII wieku odbudowę, po wspomnianym pożarze z 1588 roku. Nie odtworzyli jednak sklepienia, ale przykryli wnętrze drewnianym stropem.
W 1707 roku kaplica św. Jadwigi przyznana została protestantom. Zaczęto odtąd okazjonalnie, a od połowy XVIII wieku coraz częściej, wykorzystywać teren przy kaplicy jako cmentarz ewangelicki (w związku z likwidacją cmentarza w mieście przy dawnej farze). W 1860 roku do kaplicy dobudowano zachodni przedsionek, a w 1876 roku przemurowano szczyty. Od 1929 roku zabytek zaczął pełnić rolę domu pogrzebowego, co spowodowało zmianę wystroju wnętrza w latach 40-tych XX wieku. Po drugiej wojnie światowej kaplica przez długi czas nie była użytkowana, przez co jej stan pogorszył się. Remont przeprowadzono dopiero w latach 1976-1977.
Architektura
Kaplica zbudowana została po zachodniej stronie miasta lokacyjnego, poza obrębem miejskich murów obronnych, na terenie gruntów wsi Polanowice, późniejszym Przedmieściu Niemieckim. Wymurowana została z cegły układanej w wątku gotyckim z udziałem dość regularnie wstawianej, ale nie tworzącej geometrycznych wzorów, wypalanej do czarnego koloru cegły zendrówki. Cegły połączono zaprawą wapienną, podobnie jak wykonany z kamienia niski cokół, zwieńczony ceglanymi, gotyckimi kształtkami. Kształtki wykorzystano także w obramieniach okien i gzymsie.
Kaplicę utworzono jako budowlę salową na rzucie prostokąta, trójprzęsłową, przykrytą dwuspadowym dachem, ze stosunkowo dużą zakrystią po stronie północnej. Pomimo niewielkich gabarytów korpusu, jego ściany opięto od zewnątrz licznymi uskokowymi przyporami. Pomiędzy nimi regularnie rozmieszczono ostrołuczne okna o profilowanych obramieniach. Dwuspadowy dach korpusu od wschodu i zachodu ograniczono szczytami, przy czym wschodni udekorowany został blendami. Wejście usytuowano w ścianie zachodniej kaplicy.
Wewnątrz korpusu kaplicy ściany wzdłużne rozczłonkowane zostały ostrołucznymi, profilowanymi wnękami, w których od południa pośrodku każdej przebito okno. Ściana północna zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pozbawiona była otworów skierowanych na zewnątrz, portal prowadził jedynie do zakrystii. Prezbiterium nie zostało wydzielone architektonicznie, chyba że funkcjonowała jakaś lżejsza (drewniana) przegroda lektorium. Nawa w średniowieczu przykryta była sklepieniem, ponadto nad zakrystią utworzono ceglaną kolebkę.
Stan obecny
Kaplica znajduje się obecnie w obrębie dużego cmentarza komunalnego, w pobliżu ruchliwego ronda. Zachowała oryginalne mury obwodowe, choć jej górne partie oraz szczyty zostały przemurowane i zlicowane współczesną cegłą maszynową. Co więcej szczyty pierwotnie były nieco smuklejsze, a dach wyższy i bardziej stromy. Cokół widoczny jest tylko w części wschodniej kaplicy, za sprawą podniesienia poziomu gruntu na przestrzeni wieków. W całości nowożytnym dodatkiem jest przedsionek zachodni. Wewnątrz niestety nie zachowało się gotyckie sklepienie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kaplica cmentarna p.w. św. Jadwigi, D.Stoces, Byczyna 2009.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VII, województwo opolskie, zeszyt 4, powiat kluczborski, red. T.Chrzanowski, M.Kornecki, Warszawa 1960.