Brześć Kujawski – zamek

Historia

   Zamek w Brześciu Kujawskim wzniósł w obrębie murów miejskich w południowo-zachodnim rogu miasta prawdopodobnie Kazimierz Wielki, choć możliwe, iż pierwsze prace fortyfikacyjne rozpoczęły się jeszcze za panowania Władysława Łokietka, kiedy to osadę przeniesiono ze wsi Stary Brześć na nowe miejsce. Murowany zamek powstał zapewne po 1346 roku, gdy ziemia kujawska na stałe wróciła do Królestwa Polskiego.
   Od czasów Kazimierza Wielkiego zamek był siedzibą starostów, których jurysdykcja w XIV wieku obejmowała całe Kujawy brzeskie. W XIV i XV wieku stanowił ważny punkt oporu na granicy z państwem krzyżackim. Często bywali w nim królowie polscy, zwłaszcza Władysław Jagiełło, który od 1399 do 1430 roku odwiedził Brześć aż 26 razy, zarówno w związku z objazdem królestwa, jak i w związku z prowadzeniem działań wojennych. W XVI wieku zamek odwiedzał również wiele razy Zygmunt Stary, choć począwszy od drugiej połowy XV wieku na skutek złego zarządzania przez rezydujących w nim starostów, zaczął podupadać. Największe zaniedbania przyniosły długotrwałe rządy starosty Mikołaja z Brudzewa z lat 1455 – 1494. Większe prace remontowe przeprowadził dopiero w połowie XVI stulecia starosta Sebastian Mielecki, który między innymi przebudował główny dom zamkowy i mniejsze zabudowania wzdłuż kurtyny wschodniej muru obronnego.  Zamek został spalony przez Szwedów w XVII wieku, lustracja z 1644 roku wykazała już tylko przepalone mury. Został rozebrany w początkach XIX wieku.

Architektura

   Zamek zbudowano na prawym brzegu rzeki Zgłowiączki, na południowym skraju wywyższonego na ponad 10 metrów terenu. Od północy, czyli od strony miasta, oddzielone przekopem funkcjonowało podzamcze, przez które wiodła droga do właściwego zamku. Był więc on sprzężony z miastem, ale zarazem stanowił autonomiczne dzieło obronne, gdyż od Brześcia oddzielała go sucha fosa o szerokości 23-24 metrów. Cały zespół zamku i miasta otaczała także druga fosa tworząca zewnętrzną linię obrony. Wiadomo, iż w XVI wieku podzamcze otoczone było drewnianym parkanem w obrębie którego mieściła się stajnia o konstrukcji szachulcowej oraz dom masztalerza.
   Zamek był zbudowany z cegły układanej w wątku gotyckim, wiązanej zaprawą wapienną i posadowiony na kamiennym fundamencie. Na podstawie planów historycznych można sądzić, że miał kształt wieloboku o wymiarach 40 x 47 metrów zamkniętego ze wszystkich stron murem obwodowym o wysokości około 7 metrów, podczas gdy miejski mur obronny obiegał cypel zamkowy nieco szerzej, stanowiąc od strony zewnętrznej drugą linię obwarowań zamku. Jedyny wjazd do zamku prowadził zapewne od północy i z tejże strony usytuowany był przyległy główny dom zamkowy. Jego wymiary wynosiły 12 x 23,5 metra. Nie ma pewności jak wyglądała brama w okresie średniowiecza, być może podobnie do budowli znanej z XVI wiecznych opisów, kiedy to budynek bramny był murowany, dwukondygnacyjny ze szkieletową nadbudową lub przedbramiem. W narożniku południowo – wschodnim stała cylindryczna wieża o średnicy około 6,5 metrów, zaś południową i zachodnią część dziedzińca zajmowały budynki gospodarcze przystawione do wewnętrznych ścian murów obwodowych. Z zamkiem związana była również kaplica wzmiankowana po raz pierwszy w 1436 roku.

Stan obecny

   Do dziś zachował się główny budynek zamkowy, który jednak na skutek gruntownej przebudowy całkowicie stracił pierwotne cechy stylowe. Obecnie wykorzystywany jest przez Urząd Pocztowy oraz bibliotekę.

pokaż  zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Pietrzak J., Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej, Łódź 2003.

Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.