Historia
Kościół św. Bartłomieja w Borowinie (Harthau, Hartau) został zbudowany w ostatniej ćwierci XIII wieku, choć najstarsza wzmianka o miejscowym proboszczu odnotowana została w źródłach pisanych dopiero z 1376 roku. Jak wiele innych prostych budowli sakralnych w regionie, w okresie późnego gotyku kościół powiększony został o wieżę. Być może wzniesiono ją z fundacji miejscowych właścicieli ziemskich z rodu von Dyhern, którzy od końca XIV wieku posiadali wieś i patronat nad kościołem. W 1473 roku przeszedł on na ród von Poppschutz, a od 1511 roku Borowina znalazła się w posiadaniu braci von Nechern. Od połowy XVI wieku wieś posiadali Kottwitzowie.
W XVI wieku kościół przeszedł na własność gminy ewangelickiej, która w 1584 roku dostawiła do prezbiterium zakrystię. W 1654 roku, na fali prowadzonej przez Habsburgów kontrreformacji, budowla został przejęta ponownie przez katolików. Dokonano wówczas remontu kościoła i przebudowy w stylistyce baroku. Między innymi zmieniono kształt okien, a drewnianą kolebkę w prezbiterium zastąpiono stropem. W takiej formie kościół funkcjonował do czasu pożaru w XIX stuleciu. Kolejnych zniszczeń zabytek miał doznać pod koniec II wojny światowej. Odbudowę przeprowadzono w latach 1975-1978.
Architektura
Kościół zbudowany został pośrodku wsi, po wschodniej stronie traktu z Kożuchowa do Szprotawy. Jak każdy wiejski kościół farny, otoczony został cmentarzem, wyposażonym już od czasu średniowiecza w ogrodzenie zapobiegające wschodzeniu zwierząt. Wzniesiony został z kamienia polnego (granitu) i cegły. Zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną zorientowano go względem stron świata, a więc prezbiterium umieszczono po wschodniej stronie założenia.
Początkowo kościół składał się z pojedynczej nawy na planie krótkiego prostokąta o wymiarach 11,2 x 9,4 metra, a także umieszczonego od strony wschodniej niższego i węższego prezbiterium o wymiarach 8,2 x 6,8 metra, wzniesionego na rzucie czworoboku zbliżonego do kwadratu. Od strony zachodniej w XV wieku do nawy dostawiono czworoboczną, smukłą wieżę. Nawę i prezbiterium, nakryto osobnymi dachami dwuspadowymi, natomiast wieżę, założoną na planie prostokąta i wzmocnioną dwiema narożnymi przyporami, wieńczyć mogła wysoka, obita gontem iglica.
Pierwotne otwory okienne kościoła miały szczelinową formę, były obustronnie rozglifione, lancetowate. Wysokością wyróżniało się wschodnie okno prezbiterium, częściowo wschodzące w strefę trójkątnego szczytu. Elewacja północna zarówno nawy jak i prezbiterium, w typowy dla średniowiecznych budowli sakralnych sposób, pierwotnie była pozbawiona otworów. Mogło to wynikać ze względów praktycznych, związanych z chęcią ograniczenia zimna i przeciągów, a także symbolicznych, gdyż północ przesądnie uważano za domenę sił zła. W poziomie najwyższej kondygnacji wieży umieszczono okna biforyjne, przedzielone ceglanym laskowaniem, posiadające większe rozmiary z uwagi na potrzebę dobrej słyszalności dzwonów.
Wejście do kościoła wiodło przez portal w południowej ścianie nawy. Być może w okresie gotyku przebito też od południa ostrołuczny portal dla plebana w prezbiterium, utworzony zapewne z powodu braku przy świątyni zakrystii. Wnętrze nawy zapewne przykrywał drewniany, płaski strop, w prezbiterium natomiast z powodu wysokiego okna wschodniego założona została drewniana kolebka. Obie główne części kościoła łączyła półkoliście zamknięta arkada tęczy, natomiast nie połączono przyziemia wieży z nawą.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwał pierwotny układ przestrzenny, odbudowanego w drugiej połowie XX wieku kościoła. Jedynym dziś nowożytnym aneksem jest zakrystia po północnej stronie prezbiterium. We wschodniej elewacji prezbiterium częściowo zachował się wąski ostrołukowy otwór okienny, ale niestety pozostałe wczesnogotyckie okna zostały przekształcone w okresie baroku. Najlepiej zachowanym, późnośredniowiecznym elementem budowli jest kościelna wieża. Kościół pełni funkcje liturgiczne. Jego wyposażenie jest współczesne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół filialny p.w. św. Bartłomieja, I.Ciesielska, nr 5117, Borowina 2002.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości B-G), Wrocław 1990.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.