Historia
Osada Borów Polski (niem. Windisch Bohrau) po raz pierwszy wzmiankowana była w 1220 roku („Borov polonicali”). Od połowy XIV wieku stanowiła własność wpływowego w księstwie głogowskim rodu Rechenbergów, z inicjatywy których około przełomu XIV i XV wieku wybudowany został niewielki, ale murowany zamek. Wzniesiono go na pozostałościach starszej budowli drewnianej z połowy XIV wieku, zapewne pierwszej skromnej siedziby mieszkalno – obronnej Rechenbergów, której teren został powiększony i podwyższony przed przystąpieniem do prac murarskich.
Na początku XVI wieku Rechenbergowie znacznie się wzbogacili oraz awansowali w społecznej hierarchii (jeden z członków rodu, Hans von Rechenberg, uzyskał w 1534 roku tytuł barona). Zapewne dlatego w latach 1548-1550 zamek został przebudowany przez ówczesnego właściciela Borowa, Georga Rechenberga, który do starszego domu dostawił nową budowlę renesansową z narożną cylindryczną wieżą. W trakcie przebudowy przekształcono też starszą budowlę, a mury obronne obniżono o około dwa lub trzy metry. Kolejne przekształcenia, takie jak założenie w piwnicy sklepień w miejsce stropów, miały miejsce w początkach XVII wieku, choć zamek szybko przestał spełniać wymagania mieszkańców, coraz częściej przebywających w Otyniu.
W połowie XVII wieku, na skutek protestanckich przekonań Rechenbergów, zamek przejęty został przez zakon jezuitów. Utracił status szlacheckiej siedziby mieszkalnej, co doprowadziło do popadnięcia w ruinę. W złym stanie mógł się znajdować już wcześniej, gdyż zakonnicy na przełomie XVII i XVIII wieku prowadzili prace nad zabudową gospodarczą folwarku przy użyciu kamienia z gotyckiej części zamku. W 1800 roku zawaliła się narożna wieża, następnie w drugiej połowie XIX wieku częściowo rozebrano stare mury, a renesansowy dom ponownie zadaszono i przekształcono na spichlerz. Funkcję tą pełnił do lat 60-tych XX wieku, kiedy to doszło do zawalenia stropów i dachu.
Architektura
Zamek i sąsiednia wieś założone zostały na wschodnich stokach Wzgórz Dalkowskich, przy czym sam zamek wzniesiono na zboczu płaskowyżu opadającego w stronę wschodnią. Warunki terenowe zapewniały ochronę z trzech stron, jedynie od zachodu nad zamkiem górowało wyższe wzniesienie. W południowej części Borowa na kolejnym pagórku usytuowany był murowany kościół farny. Zamek zbudowany został z układanego warstwowo i łączonego zaprawą kamienia polnego.
Niewielka średniowieczna budowla miała bardzo prosty układ. Składała się z obwodu muru obronnego na rzucie prostokąta o wymiarach 22,6 x 30 metrów i czworobocznego, wydłużonego domu stanowiącego wschodnią część założenia. Budynek wypełniał całą szerokość dziedzińca, osiągając rozmiary około 22,6 x 9 metrów. W zachodniej części dziedzińca znajdowała się studnia oraz mały budynek gospodarczy, być może pełniący funkcję stajni. Grubość murów zewnętrznych głównego domu była taka sama jak kurtyn wokół dziedzińca i wynosiła około 1,7 metra. Wysokość muru obronnego sięgać mogła około 10-11 metrów. Najpewniej zwieńczony był chodnikiem straży, który z racji niezbyt dużej grubości poszerzany musiał być drewnianym gankiem.
Wjazd do zamku znajdował się we wschodniej części ściany południowej, w bliskiej odległości od budynku mieszkalnego, który flankował bramę jednym z krótszych boków. Bramę zamykać mógł drewniany zwodzony most, bowiem całe założenie otaczała nawodniona fosa o szerokości około 10 metrów. W części wschodniej przechodziła ona prawdopodobnie w niewielki staw, zasilana była natomiast wodą ze źródła znajdującego się w północno – zachodniej części rowu. Wjazd do zamku znajdował się na znacznej wysokości około 6 metrów ponad poziomem fosy. Portal bramny zamykany był drewnianymi wrotami.
Wnętrze budynku mieszkalnego dzieliło się na trzy kondygnacje, prawdopodobnie przykryte dwuspadowym dachem opartym na trójkątnych szczytach. Najniższą część stanowiło przesklepione przyziemie, wzorem innych średniowiecznych budowli tego typu zapewne pełniące funkcje gospodarcze i pomocnicze. Drugą kondygnację podzielono na dwie izby. Z nich południowa mogła pełnić rolę reprezentacyjnej sali, doświetlanej od południa trzema otworami okiennymi. Północna izba mogła stanowić gospodarcze zaplecze auli lub była pomieszczeniem o bardziej prywatnym charakterze. Trzecia kondygnacja prawdopodobnie mieściła dwa pomieszczenia mieszkalne.
Stan obecny
Obecnie w Borowie Polskim zobaczyć można ruiny XVI-wiecznego pałacu, przekształconego w późnym okresie nowożytnym na spichlerz. Jego ściana zachodnia to pierwotna ściana wschodnia średniowiecznego budynku mieszkalnego, przy czym mur ten na poziomie najwyższej kondygnacji w połowie XVI wieku wzniesiono na nowo. Nadal na całym obwodzie czytelna jest fosa, a na dawnym dziedzińcu zachowała się gotycka studnia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Andrzejewski T., Motyl K., Siedziby rycerskie w księstwie głogowskim, Nowa Sól 2002.
Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Wrocław 2003.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.