Historia
Wieś Biskupice powstała na terenie dóbr należących do biskupów krakowskich. Na gruntach biskupich usytuowano także pobliskie wsie Zabawa i Zdrochec, powstałe około roku 1241, kiedy to biskup krakowski Wiesław z Kościelca pozwolił swoim braciom na założenie w radłowskich lasach dwóch osad. Stało się to później powodem wielu zatargów granicznych, bowiem bracia i ich potomkowie zaczęli rościć sobie prawa do wszystkich lasów radłowskiego klucza biskupiego. Nasilenie procesów miało miejsce w początkach XV wieku, gdy „heredes de Drochcza et Zabawa et Pawłów” domagali się prawa wyrębu w lasach radłowskich.
W 1450 roku kardynał Zbigniew Oleśnicki ufundował słup graniczny i wydał odpowiedni akt dotyczący granicy z posiadłościami wsi Zabawy i Zdrochca, celem zakończenia długotrwałych zatargów. Akt ten został podpisany przez podkomorzego sandomierskiego Mikołaja Powałę z Taczowa oraz Jana Oleśnickiego wojewodę sandomierskiego, brata kardynała. W dokumencie tym wspomniano o usypaniu kopców granicznych i o wykonaniu nacięć na drzewach, aby „raz na zawsze rozdzielić dobra Zabawów i Zdrocheckich od własności biskupa”. Ponadto w dokumencie dokładnie określono fundatora oraz opisano wygląd słupa granicznego.
Biskupicki słup najwyraźniej spełnił swe zadanie, gdyż u schyłku średniowiecza spory graniczne ustały. W okresie nowożytnym budowla unikała zniszczeń, pomimo stoczonej w połowie XVII wieku pod Radłowem bitwy ze Szwedami, czy licznych powodzi nieodległego Dunajca. Słup nie był także poddawany żadnym większym przekształceniom, jedynie w XVII wieku wykuto na nim imiona i nazwiska trzech osób: Feliksa Zielińskiego, Krzysztofa Zielińskiego i Jana Kluzińskiego. Pierwsze odnotowane prace renowacyjne zabytku przeprowadzono w XIX stuleciu.
Architektura
Słup graniczny ustawiono przy średniowiecznej drodze prowadzącej z Radłowa do Opatowa. Wykonano go z wapienia pińczowskiego, na cokole, o kształcie czworobocznego graniastosłupa ze ściętymi narożnikami. Nakryty został kamiennym daszkiem z kulą, przypominającym kardynalski kapelusz, pod którym na szerszych ścianach w prostokątnych płaszczyznach umieszczono cztery płaskorzeźby. Na ścianie frontowej umieszczony został krucyfiks, a na dwóch bocznych postać św. Jana oraz kobiety w aureoli, zapewne Matki Boskiej. Na ścianie tylnej umieszczono kartusz z herbem Zbigniewa Oleśnickiego. Krótsze, ścięte boki ozdobione zostały ślepymi maswerkami. Pod krzyżem wyryty został minuskułą gotycką napis: „Ten znak posiadłości duchowne rozdziela i pańskie. 1450 rok 4 maj”. Poniżej w pewnej odległości wykuto imię Hencze, przypuszczalnie odnoszące się do kamieniarza. Na odwrotnej stronie słupa znalazł się natomiast napis o treści: „Na prawo daję duchowieństwu, na lewo przyznaję panom”.
Stan obecny
Słup graniczny w Biskupicach Radłowskich, obok słupa drogowego z Konina, jest najstarszym i najlepiej zachowanym zabytkiem tego rodzaju w Polsce, unikalnym elementem średniowiecznej tak zwanej małej architektury. Teren wokół niego jest ogólnodostępny. Znajduje się po wschodniej stronie drogi nr 964, w miejscu gdzie zakręca za wsią Biskupice do przysiółka Zabawa. Choć nie znajduje się na żadnym wywyższeniu terenu, jest doskonale widoczny z oddali i nie przysłonięty żadnymi zabudowaniami. W ostatnich latach został odrestaurowany.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Grabski W., Słup graniczny z XV wieku w Biskupicach Radłowskich, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 4/1956.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom I, zeszyt 1, województwo krakowskie, powiat bialski, red. J.Szablowski, Warszawa 1953.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.