Historia
Kościół w Biedrzychowicach Dolnych (niem. Friedersdorf, łuż. Bjedrychojce) przypuszczalnie zbudowany został w drugiej połowie XIII wieku, w okresie przejściowym między stylistyką późnoromańską a wczesnogotycką. Prawdopodbnie był budowlą filialną, bowiem nie został odnotowany w wykazie parafii dekanatu żarskiego z 1346 roku. W przekazach pisanych wieś odnotowana została dopiero w 1350 roku, jako jedna z osad stanowego państwa Żary. Od XVI wieku stanowiła własność rodu Unwurde, który mógł pełnić patronat nad miejscowym kościołem. Następnie wieś znajdowała się w rękach Gablentzów, Gersdorfów, Zajonczków i Sacków. W okresie nowożytnym naprawy kościoła przeprowadzano w 1654, 1705, 1850 i 1895 roku, przy czym w 1654 roku dobudowano kruchtę. W 1945 roku zabytek uległ spaleniu w trakcie działań militarnych końca drugiej wojny światowej. Przez ponad trzydzieści lat pozostawał w ruinie, aż do przeprowadzonej w latach 1975-1978 odbudowy.
Architektura
Późnoromański kościół zbudowany został na nieznacznym wzniesieniu, po południowo – zachodniej stronie niewielkiej rzeki, czy też strumienia. Pierwotnie składał się pojedynczej nawy o wewnętrznych wymiarach 15,4 x 8,8 metra oraz apsydy po stronie wschodniej o promieniu długości 3,2 metra. Nawę przykryto dwuspadowym dachem, opartym od zachodu na trójkątnym szczycie. Osobnym dachem przykryta została apsyda. Mury kościoła wzniesiono z kamieni narzutowych, podczas gdy detale architektoniczne wykonano z cegły.
Oświetlenie kościoła oryginalnie zapewniało dziewięć wysokich i wąskich okien o obustronnych rozglifieniach. Sześć z nich umieszczono symetrycznie w nawie od północy i południa, trzy kolejne w apsydzie, gdzie przepruły mur układem promienistym, ze środkowym oknem na osi po stronie wschodniej. Ponadto w murach utworzono dwa ostrołuczne i uskokowe portale wejściowe: południowy oraz zachodni. Ich ościeża wyłożono ozdobnymi cegłami, dekorowanymi okręgami z wpisanymi promienistymi motywami, a portal zachodni dodatkowo ujęto trzema płytkimi ceglanymi wnękami z dwuspadowymi zamknięciami.
Wewnątrz kościoła dwie główne przestrzenie, nawę przeznaczoną dla wiernych ze wsi oraz prezbiterialną apsydę w której przy ołtarzu przebywał kapłan, oddzielono wąską arkadą tęczy. Pierwotnie mogła mieć ona półkoliste zamknięcie, ale około XV wieku przekształcono ją w ostrołuczną. Nawa kościoła nie została przykryta sklepieniem, prawdopodobnie posiadała jedynie płaski drewniany strop. Apsyda dostępna była po trzech schodkach. Jej wnętrze mogło również być przykryte jedynie stropem.
Stan obecny
Obecna forma kościoła jest efektem XX-wiecznej odbudowy, w trakcie której uzupełnione zostały ubytki murów i detali architektonicznych, elewacje zewnętrzne pokryto tynkiem, a wewnątrz założono nowy strop. Nowożytnymi dodatkami są obydwa aneksy: południowa kruchta i północna zakrystia, a także krypta pod apsydą. Większość okien uległa przekształceniu, ale dwa oryginalne zachowały się w północnej ścianie nawy oraz jeden na osi apsydy. Oryginalną formę mają też dwa częściowo zrekonstruowane portale oraz trzy ozdobne wnęki zachodnie. Znajdująca się po południowej stronie kościoła furta cmentarna w dolnej, murowanej części ma pochodzić z XV wieku. Pierwotne wezwanie kościoła nie jest znane, obecnie konsekrowany jest pod nazwą Podwyższenia Krzyża Świętego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół filialny p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, S.Kowalski, nr 7257, Biedrzychowice Dolne 1998.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości S-Ż) i na Łużycach, Wrocław 1994.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.