Historia
Budowa zamku rozpoczęła się bardzo wcześnie bo już w 1214 roku. Początkowo nazywał się on Friedland (Kraj Pokoju), jednak później nazwę zmieniono na Turaida (Boży Ogród). Prawdopodobnie od samego początku był to jeden z głównych ośrodków biskupiej władzy terytorialnej, któremu podlegała administracyjnie zachodnia część dominium arcybiskupstwa ryskiego (wschodnia część podlegała warowni Kokenhausen). Pierwszy wójt o imieniu Alebrand zarządzający tymi posiadłościami pojawił się w źródłach już w 1207 roku.
Z racji swej wysokiej rangi zamek był aż do XVI wieku wielokrotnie rozbudowywany. Powodem wzmacniania fortyfikacji mogła być także bliskość zakonnego zamku Segewold. Bliskość ta sprawiała iż Treiden był wielokrotnie okupowywany przez zakon krzyżacki. Po raz pierwszy miało to miejsce w 1298 roku, następnie w 1405, po raz kolejny w 1479 i ostatecznie w 1556 roku. Łącznie zamek Krzyżacy zagarnęli na prawie 80 lat.
Po upadku arcybiskupstwa ryskiego i przyłączeniu Inflant do państwa polsko – litewskiego na zamku funkcjonowało starostwo. Warownia była też uczestnikiem wojen polsko – szwedzkich w wyniku których zamek ostatecznie w pierwszej połowie XVII wieku dostał się pod panowanie szwedzkie. Mimo przeprowadzonego wówczas remontu warownia powoli traciła znaczenie militarne i być może dzięki temu uniknęła całkowitej zagładzie podczas wielkiej wojny północnej. Przez większość XVIII stulecia zamek był zamieszkany, niestety w 1776 roku strawił go pożar. Straty i zniszczenia były na tyle poważne iż nie podjęto się odbudowy. Pozostający w ruinie zamek dopiero w XX wieku poddano badaniom archeologicznym i częściowej rekonstrukcji.
Architektura
Nieregularny kształt zamku dostosowany był to formy wzgórza na którym został wzniesiony. Jako jeden z nielicznych w Inflantach, został zbudowany z cegły, kamienie polne wykorzystano natomiast tylko w partiach fundamentowych. W pierwszej fazie powstał mur obronny zamykający nieregularny dziedziniec w którego zachodniej części usytuowano budynek o funkcji mieszkalnej lub sakralnej (mógł on być pierwotnie kaplicą). W tym samym czasie lub nieco później rozpoczęto budowę potężnej, wolnostojącej cylindrycznej wieży głównej w północnej części dziedzińca. Pełnemu zabudowaniu uległy także dwie kurtyny murów: północna oraz wschodnia, lecz dokładny okres zakończenia ich budowy nie jest znany. Prawdopodobnie nastąpiło to w XIV wieku. Ostatecznie do ich lica od strony dziedzińca dostawiono ciąg zabudowań o długości 17 i 25,5 metra. Także na początku XIV wieku w południowej części dziedzińca wzniesiono kwadratową w planie wieżę, prawdopodobnie o funkcji mieszkalnej, przed którą wydzielono niewielkie przedzamcze.
Wieża główna otrzymała wysokość niecałych 40 metrów, zewnętrzną średnicę wielkości 13,4 metra (wewnętrzną 6,8 metra) oraz mury grube na 2,9 – 3,7 metra, wewnątrz których podzielona była pierwotnie na siedem kondygnacji, z których tylko jedna (trzecie piętro) zwieńczona była sklepieniem, a pozostałe porozdzielane płaskimi, drewnianymi stropami. Do wieży początkowo wchodziło się przez wysoko przepruty portal (na drugim piętrze, na wysokości 9,5 metra), przed którym znajdowała się platforma wsparta na dwóch kamiennych wspornikach, do której dostawiana była drabina lub zewnętrzne, łatwo usuwalne w razie zagrożenia schody. Drzwi na niższym piętrze przepruto później, kiedy funkcja obronna wieży zeszła na dalszy plan. Najniższa kondygnacja wieży, co charakterystyczne, nie stanowiła lochu więziennego, zaś większość poziomów najpewniej przeznaczano na funkcje magazynowe na wypadek przedłużającego się oblężenia. Pomimo zaopatrzenia w kominek i większy otwór okienny o półkolistym zwieńczeniu na jednej z kondygnacji, wieża nie służyła tez jako miejsce stałego zamieszkania, pełniąc funkcję strażniczo – ostrzegawczą i obronną na wypadek ataku.
Kolejne zmiany w architekturze budowli wprowadzono w XV i XVI wieku w związku z przystosowywaniem Treiden do obrony przy użyciu broni palnej. Z tego okresu pochodziła pięciokondygnacyjna, półcylindryczna, czy też podkowiasta wieża zachodnia z obiegającym ją drewnianym gankiem obronnym, oraz umieszczona w północno – zachodnim rogu, w pobliżu wieży głównej, nieco mniejsza wieża okrągła. Dodatkową niewielką basztę otrzymało także przedzamcze południowe. Uzupełnieniem systemu obronnego było charakterystyczne, wydłużone przedzamcze północne zakończone dwiema cylindrycznymi basztami. Po jego utworzeniu zamek osiągnął aż 210 metrów długości i maksymalnie 50 metrów szerokości. W okresie tym wzmocniono i podwyższono także mury obronne.
Stan obecny
Współcześnie zamek Treiden jest jedną z najbardziej znanych i najczęściej odwiedzanych średniowiecznych warowni na Łotwie, tym bardziej iż położony jest w sercu największego łotewskiego parku narodowego. Obecnie zobaczyć można częściowo odbudowaną cylindryczną wieżę główną oraz zrekonstruowane dwie wieże zamku górnego wraz z fragmentem muru obronnego i częściowo zachowaną wieżę na dawnym przedzamczu północnym. Dostępny jest również odrestaurowany jeden budynek zamku górnego (przy kurtynie zachodniej) w którym umieszczono niewielkie muzeum.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose J., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.
Borowski T, Miasta, zamki i klasztory, Inflanty, Warszawa 2010.
Turnbull S., Crusader Castles Of The Teutonic Knights. The Stone Castles Of Latvia And Estonia 1185-1560, Oxford 2004.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.
Zamki regionu Morza Bałtyckiego, red. T.Kjaergaard, Bydgoszcz 1995.