Historia
Budowa zamku rozpoczęła się zapewne około połowy XIV wieku, natomiast pierwsza wzmianka o nim w przekazach pisanych odnotowana została w 1359 roku („castrum Smilteselle”). Leżał on w ważnym strategicznie miejscu, jako że kontrolował wąski pas terenu należący do arcybiskupstwa ryskiego, który łączył się z biskupstwem dorpackim i jednocześnie rozdzielał ziemie zakonu krzyżackiego. Tak więc pas ten umożliwiał połączenie między dwoma niezależnymi od zakonu biskupimi władztwami. Obok funkcji wojskowej i administracyjnej, zamek wraz z pobliską osadą był także regionalnym centrum wymiany handlowej.
W 1556 roku Smilten zajęte zostało przez Krzyżaków, przetrzymujących następnie na zamku pojmanego arcybiskupa. Podczas wojen inflanckich, ze względu na swoje położenie, Smilten narażony był na ataki wojsk moskiewskich, które dwukrotnie, w 1559 i 1560 roku niszczyły budowlę. Po wycofaniu wojsk Iwana Groźnego władze Rzeczypospolitej utworzyły na zamku starostwo. Rządy te jednak nie trwały długo i już w pierwszej połowie XVII wieku Smilten dostało się pod panowanie szwedzkie. Ostateczne zniszczenie zamku przyniosła wojna szwedzko – rosyjska w 1702 roku.
Architektura
Zamek zbudowany został na niewielkim wzniesieniu w jednym z zakoli rzeki Abuls. Składał się z poprzedzonego przekopem muru obronnego, otaczającego obszerny dziedziniec o niemal kwadratowym kształcie o wymiarach 60 x 60 metrów. Duża wolna przestrzeń dziedzińca mogła być przeznaczana na doraźne obozowiska dla wozów kupieckich, oddziałów zbrojnych lub transportów z zaopatrzeniem. Pomieszczenia mieszkalne usytuowane były natomiast w podłużnym budynku tworzącym północno – zachodnią część obwodu. Główna brama, zapewne umieszczona w wysuniętej przed obwód murów wieży bramnej, znajdowała się po południowo – zachodniej stronie dziedzińca, tuż obok budynku mieszkalnego. Kolejnym elementem obronnym zamku była umieszczona w północnym narożniku murów obronnych niewielka wieża.
Północno – zachodni budynek mieszkalny według pośredniowiecznych planów podzielony był w przyziemiu na cztery pomieszczenia. Prawdopodbnie wzorem innych budowli tego typu mieścił na parterze izby o gospodarczym i pomocniczym przeznaczeniu. Kwatery mieszkalne musiały się znajdować na piętrze, przypuszczalnie dostępnym za pomocą drewnianego ganku od strony dziedzińca. Znajdować się tam mógł skromny refektarz, być może także kaplica.
Architektura zamku kwalifikowała go do kategorii tak zwanego zamku popasowego, a więc przydrożnej budowli posiadającej obszerny dziedziniec na którym biwakować mogły zbrojne odziały lub kupieckie wozy. Pomimo tego, po zachodniej stronie znajdował się kolejny duży majdan, otoczony obwarowaniami drewnianymi w typie palisady lub częstokołu. Ponadto zabudowę zamku uzupełniały zlokalizowane nad rzeką zabudowania gospodarcze, takie jak młyn i browar.
Stan obecny
Ruiny zamku znajdują się po północno – wschodniej stronie nowożytnego dworu, w północnej części miasta. Obecnie zachowały się jedynie skromne fragmenty muru obwodowego, znajdujące się pomiędzy nowożytną zabudową, która je częściowo zasłania. W najwyższych partiach oryginalne odcinki murów sięgają około 5 metrów wysokości. Większość z nich przykryta jest współczesnymi daszkami chroniącymi przed deszczem i wiatrem oraz prowizorycznie podparta. Widoczne wokół zamku ziemne obwałowania pochodzą z czasów nowożytnych, kiedy to usypano wokół średniowiecznej budowli fortyfikacje bastionowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.