Historia
W okolicach Salaspils w XII wieku misjonarz Inflant św. Meinhard wzniósł dla nawracanych miejscowych mieszkańców zamek Holme. W XIII wieku wzdłuż rzeki Dźwiny zbudowano jeszcze kilka niewielkich ufortyfikowanych budowli, z których większość, jak Holme, należała do arcybiskupów ryskich albo do ryskiej kapituły katedralnej. Kontrola kościelna nad tym strategicznie ważnym fragmentem biegu Dźwiny nie trwała jednak długo, gdyż już pod koniec XIII wieku, podczas konfliktu zbrojnego z krzyżakami, zakon zajął te tereny oraz zniszczył posiadłości kościelne, w tym także Holme. Spór o tereny wokół Dźwiny na południe od Rygi trwał przez większość XIV wieku, jednak z biegiem lat pozycja zakonu była coraz silniejsza, a dodatkowo w drugiej połowie XIV stulecia wznieśli oni na prawym brzegu swój własny zamek Kircholm.
Krzyżacki zamek Kircholm po raz pierwszy pojawił się w źródłach pisanych w 1380 roku. Prawdopodobnie od pierwszej ćwierci XV wieku rezydowali w nim zakonni wójtowie, budowla była więc jednym z narzędzi kontroli oraz polityczno – militarnego nacisku krzyżackiego na arcybiskupa ryskiego oraz samą Rygę. Świadczyć o tym mógłby między innymi układ zawarty w Kircholmie w 1452 roku, znacznie ograniczający niezależność Rygi względem zarówno zakonu krzyżackiego, jak i arcybiskupstwa. Obaj władcy zastrzegli w nim sobie prawo do zatwierdzania wójta i wilkierzy oraz uzyskali status instancji odwoławczych od wyroków sądu wójtowskiego, ponadto komtur krzyżacki Rygi otrzymał prawo zasiadania w radzie miejskiej oraz połowę dochodów z kar sądowych. Pomimo tego ani zakonowi krzyżackiemu, ani arcybiskupom ryskim nigdy nie udało się w pełni podporządkować Rygi.
Spory i zbrojne konflikty z mieszczanami ryskimi nie doprowadziły ani razu do zniszczenia zamku, który przetrwał aż do sekularyzacji inflanckiej gałęzi Zakonu Krzyżackiego. Po złożeniu hołdu Rzeczpospolitej zamek czasowo zajęły wojska polsko – litewskie. Już jednak w 1577 roku, w trakcie wojny inflanckiej, Kircholm wysadziły w powietrze wojska broniące Rygi, aby uniemożliwić oddziałom moskiewskim Iwana Groźnego wykorzystanie zamku jako bazy przeciwko miastu. Od tamtego czasu budowla pozostawiona została w ruinie.
Architektura
Usytuowany na północnym brzegu rzeki Dźwina, zamek prawdopodobnie był założeniem regularnym, niemal kwadratowym w planie. Obwód murów obronnych o wymiarach około 40 x 30 metrów wyznaczał wewnętrzny dziedziniec, zajęty od wschodu, zachodu i północy przez przystawione do murów budynki. Od strony rzeki (południowej) znajdował się tylko jeden, mniejszy budynek, czy też aneks przy skrzydle zachodnim. Od strony lądu zamek otaczały zewnętrzne, drewniano – ziemne obwarowania wraz z fosą.
Głównym elementem zamku Kircholm była ośmioboczna wieża usytuowana w zachodnim narożniku, znacznie wysunięta poza obwód murów obronnych, stykająca się z sąsiednim skrzydłem tylko jedną z ośmiu ścian. Brama prawdopodobnie umieszczona była w połowie długości północno – zachodniego skrzydła. Wieża chroniła więc wjazd na teren dziedzińca, a także kontrolowała ruch na rzece i zabezpieczała fosę na przedpolu zamku. Przypuszczalnie nie była przeznaczona do celów mieszkalnych, co najwyżej mogła stanowić miejsce ostatecznego schronienia na wypadek zdobycia dziedzińca i otaczających go zabudowań.
W XV oraz w pierwszej ćwierci XVI wieku zamek rozbudowany został o nowy zewnętrzny mur obronny, który zastąpił starsze obwarowania drewniano – ziemne. Był on wysunięty znacznie dalej w przedpole z powodu rozwoju broni palnej oraz wzmocniony dwoma masywnymi cylindrycznymi wieżami działowymi w narożniku północnym i wschodnim. Od strony zachodniej, północnej i północno – wschodniej tworzył parcham, z jednej strony zamknięty ośmioboczną wieżą główną, z drugiej późnośredniowieczną wieżą działową. Główną bramę przesunięto wówczas na stronę południowo – wschodnią, gdzie usytuowano czworoboczne podzamcze. Wjazd na jego teren chroniony był przez półokrągłą basteję.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych. Jeszcze w XX wieku widoczne były nieduże, kilkumetrowej wysokości fragmenty murów, lecz na skutek zbudowania w latach 70-tych przez sowieckie władze tamy na rzece, znaczna część obszaru wzdłuż Dźwiny wraz z pozostałościami zamku została zalana.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T, Miasta, zamki i klasztory, Inflanty, Warszawa 2010.
Ose I., The Livonian War (1558–1583) and the Ruination of Castles, in Particular Kirchholm and Wenden [w:] Castles at War, Bonn 2015.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.