Historia
Murowany zamek biskupi w Lemsal przypuszczalnie zbudowany został na początku XIV wieku, być może na miejscu starszej siedziby z XIII stulecia. Pierwsza pisemna wzmianka o nim odnotowana została w 1318 roku, kiedy to Lamsal wymieniono jako jedną z wielu arcybiskupich posiadłości, które zostały zajęte przez zakon krzyżacki, a których zwrotu domagał się papież Jan XXII.
Wyrosłe obok zamku miasto było dość sporym ośrodkiem, w 1385 roku obdarowanym przez arcybiskupa Jana IV przywilejem miejskim. Niedługo później zostało członkiem niemieckiej Hanzy, otoczonym jeszcze w XIV wieku kamiennymi murami obronnymi. Głównym źródłem dochodu miasta i zamku była rzeka Svetupe, którą aż do XVI stulecia dopływały nawet pełnomorskie statki z oddalonego o dwadzieścia kilometrów Bałtyku. Dla arcybiskupów sam zamek był ważny, gdyż dwa razy do roku odbywały się w nim sądy, do których sprawę mógł wnieść każdy z poddanych i podczas których hierarchowie spędzać musieli w Lamsal kilka tygodni.
Powolny upadek Lamsal rozpoczął się już w pierwszej połowie XVI wieku. W wyniku zamulania rzeki port stał się niedostępny dla większości statków, co znacznie ograniczyło dochody z handlu. Dodatkowo miasto i zamek trzykrotnie zostało spalone: raz przez wojska szwedzkie i dwukrotnie przez armie Iwana Groźnego. Po zakończeniu wojny inflanckiej władzę nad zrujnowanym Lamsal objęło państwo polsko – litewskie, które ustanowiło w nim siedzibę starostwa. Już jednak w 1602 roku zamek zajęli Szwedzi, którzy praktycznie całkowicie rozebrali zewnętrzne obwarowania. Część pomieszczeń była jeszcze wówczas zamieszkiwana, część przeznaczono na cele gospodarcze. W XIX wieku na fundamentach rozebranego skrzydła południowo – wschodniego wzniesiono stodołę, ale całość z czasem i tak popadła w całkowitą ruinę.
Architektura
Zamek usytuowano na południe od niewielkiego strumienia, połączonego z jeziorem na wschodzie. Nie jest pewne czy w czasach średniowiecza Lamsal posiadał obwarowane przedzamcze. Musiał natomiast mieć jakąś formę zewnętrznych fortyfikacji, które integrowałyby jego system obronny z ulokowanym po południowej stronie, obwarowanym miastem.
Główna część zamku posiadała pojedynczy, prostokątny w planie dziedziniec przy którym znajdowały się dwa, a być może trzy skrzydła budynków. Całość posiadała dość skromne rozmiary z bokami długości około 30 metrów. Przy nieco krótszym północno – wschodnim skrzydle mieściła się wieża bramna. Całą szerokość zamku górnego zajmowało skrzydło południowo – wschodnie, być może zabudowania mieściły się również po zachodniej stronie dziedzińca. Pozostałe odcinki zamykał zapewne kamienny mur obronny. Północny narożnik zamku chroniony był przez czworoboczną wieżę główną, prawdopodobnie wysuniętą z dwóch stron przed sąsiednie kurtyny muru obronnego.
Wieża bramna mieściła w przyziemiu sklepiony kolebkowo przejazd, zwrócony ku przedpolu ostrołucznym portalem. Ochronę bramy zapewniała brona, funkcjonująca w wysokiej wnęce fasady. Ponadto zamek najprawdopodobniej posiadał drugą bramę w zewnętrznych obwarowaniach, a być może nawet trzecią, która umożliwiałaby dostęp do biskupiej siedziby bez potrzeby wjeżdżania na teren miasta.
Stan obecny
Do czasów współczesnych przetrwały dwa zrujnowane, pozbawione sklepień skrzydła zamku górnego wraz z fragmentem wieży bramnej. Jeszcze przed druga wojną światową były one w o wiele lepszym stanie, niestety doznały zniszczeń w czasie nalotu w 1944 roku. Mimo iż ruiny są dość skromne, to jednak zachowały parę ostrołukowych, gotyckich okien, portal bramny oraz wnękę na bronę. Obecnie pozostałości zamku stanowią miejsce lokalnych imprez kulturalnych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.